Başy » Kitaplar » САХАБАЛАР » ТУФЕЙЛ ИБНИ АМР ЭД-ДЕВСИ
Газаны оҗакдан дүшмейән сахаба
ТУФЕЙЛ ИБНИ АМР ЭД-ДЕВСИ
разыяллаху анху
Туфейл ибни Амр эд-Девси разыяллаху анху Емен тарапларында отуран Девс кабыласының хорматланян ынсанларындан… Ол диңе бир өз тиресиниң дәл-де, эйсем, тутуш арапларың арасында улы хормата мынасып болуп, җомартлыгы билен мешхур болан сахабадыр…
Онуң газаны асла оҗакдан дүшмезди, гапысы-да геленлере хемише ачыкды. Ачлары дойруп, өзүни пеналап геленлери горарды. Туфейл разыяллаху анху сөвдегәрди. Шол бир вагтың өзүнде, шахыр хем зехинли эдебиятчыды.
Онуң мусулман болшуның гөрелде аларлык әхмиети бардыр. Туфейл разыяллаху анхуның Ыслам билен шерепленишинде бизи өзүмизе гетирҗек гөзелликлер биле долудыр. Бу барада онуң өзи ине, шейле гүррүң берйәр: «Бир гүн Мекгә гелдим. Мекгәниң иң хорматланян адамлары мени гаршыладылар. Зыяпат вагтында Курайшың өзүне гөвни етйәнлери өз аладаларындан сөз ачып: «Туфейл шәхеримизе хош гелдиң. Эмма дердимиз агыр. Ичимизден бир адам чыкып, Пыгамбердигини айдып, атаны огулдан, доганы догандан, аялы-әрден айырмага башлады. Җадылы сөзлери бар. Ол адама голайлашаймавери! Бизиң башымыза гелен сениң ковмуң-да башына гелмегинден ховатыр эдйәрис. Онуң билен асла геплешме ве ондан бир сөзем диңлеме. Эгер диңләйсең, сени хем җадылаймагы мүмкүндир» дийдилер.
Мен бу гүррүңдешликден соң, оңа голайлашмазлыгы ве геплешмезлиги, хат-да ондан бир зат диңлемезлиги карар этдим. Эртеси гүн Кәбә зыярата гиденимде, онуң сөзлерини эшитмезлик үчин гулакларыма пагта дыкдым. Кәбә баранымда, Мухаммет саллаллаху алейхи веселлемиң Куръан окаяныны гөрдүм. Ол саллаллаху алейхи веселлемиң болшы маңа тәсир этди ве өз-өзүме: «Эй-хо, мен ягшыны-яманы сайгармакдан эҗизми? Ёгса-да мен нәме себәпден гулакларымы дыкмалымышым?! Нәме үчин мунуң айдян затларыны мен диңлемели дәл? Ягшыны-яманы сайгарар ялы акылым еринде. Онуң айдян затлары дүрс болса, ынанарын, болмаса, кабул этмерин» дийдим. Соңра гулагымдакы пагталары чыкарып зыңдым.
Шондан соң шахыр Туфейлиң калбында йылдырымлар чакмага башлаяр. Хенизе ченли шейле овадан сеси эшидип гөрмедик Туфейл, Куръаны-Керими диңләп, хайран галяр. Үстесине-де оны Аллахың Ресулының агзындан диңлемек, башга бир леззет берйәр. Гудратың өңүнде акыл-хушуны есир эден Туфейл ики җаханың Гүнеши Серверимизиң ызына дүшүп өйүне баряр. Барып, мекгелилериң өзүни нәхили горкузандыкларыны, әхли айдан-диен затларыны, өз херекетлерини еке-еке гүррүң берип, мусулман болмак ислейәндигини мәлим эдйәр. Соңра мусулман болуп, эбеди халас болмак багтына мынасып боляр.
Туфейл разыяллаху анху аз салым Мекгеде галып, Ысламы өвренип, Куръаны-Керимиң инен аятларыны ят тутяр. Шейле багтыяр гүнлериң биринде онуң энеси, аялы, чагалары, тиреси ядына дүшйәр. Өзи халас болды, эмма олар хениз гараңкылыгың ичинде. Ол бу багтлы гүнлериң леззетини шолар билен билеликде датмак исләп, Серверимизе:
-Эй, Ресулаллах! Эртир тиредешлиримиң арасына гидип, олары Ыслама чагырмак ислейәрин. Ковмумың арасында сөзүм диңленер. Мен Реббимиң олары-да хидает этҗекдигине ынанян. Йөне сизден этҗек екеҗе хайышым бар: Аллаха дога эдиң, маңа ишими аңсатлашдырар ялы аламат берсин-диййәр. Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Серверимиз-де: «Эй, Аллахым! Онуң үчин бир аят, аламат ыхсан эт» дийип, дога эдйәр.
Туфейл разыяллаху анху ёла рована болуп, обасына голайлашанда ховаң йүзи гараляр. Бирден хем онуң маңлайында нур пейда боляр. Бу нур оңа Ысламыети аңсатлык билен яймак үчин ислән аламатыды. Ол Аллаха шүкүр эдип, бир тарапдан болса, кабыласының муны «бу бир зат тапыныпдыр» диймеклеринден горкуп, ховатыр билен, «Аллахым! Шу нур башга бир ерде-де гөрүнсин» дийип, ялбармага башлаяр. Ышык ерини үйтгедйәр. Ол өйүне баран бадына гарры какасы билен габатлашяр. Какасына:
-Менден узак дур кака, сен менден дәлсиң-диенде, какасы гең галып:
-Нәме үчин оглум?-диенде. Туфейл разыяллаху анху:
-Мен мусулман болдум. Мухаммет саллаллаху алейхи веселлемиң динине гирдим-диййәр. Какасы:
-Оглум, сениң диниң мениң динимдир. Сен хайсы динден болсаң, мен хем шол диндендирин-диенде, Туфейл разыяллаху анху:
-Эгер шейле болса, гит-де ювун, тәмиз эшиклериңи гей. Өзүме өвредиленлери саңа-да өвредейин-диййәр. Гидип, тәмизленип гелен какасы келимейи-шехадет гетирип, мусулман боляр. Ол эҗесини хем аялыны, чагаларыны хем шу шекилде мусулман эдйәр.
Туфейл разыяллаху анху Девс халкыны бир ере җемләп, олара Ысламы дүшүндирип, мусулман болмаклары үчин элинден геленини гайгырмаяр. Йөне айлар-гүнлер гечсе-де, онуң төверегинде топлан адамсы болмаяр.
Туфейл разыяллаху анху халкына гаршы йигренч долы назар билен Мекгә тарап ёла дүшүп, Сөйгүли Пыгамберимизиң янына баряр. Ол Серверимизе Девслилериң Ысламыети кабул этмәндиклерини, Аллах хем Ресулына гаршы боляндыкларыны, өзлериниң-де диңе зына хем сүйтхорчылык билен мешгулланяндыкларыны гүррүң берип, оларың хакына бет дога этмегини Серверимизден хайыш эдйәр:
Рахмет Пыгамбери болан Серверимиз Кәбә тарап өврүлип: «Аллахым! Девс халкыны догры ёла сал, олары Ыслама гетир»-дийип, дога эдйәр. Соңра Туфейл разыяллаху анхуве гарап: «Бар, инди гит-де, ковмуңы Ыслама чагыр! Эмма олар бабатында гызмалык этме»-диййәр.
Туфейл разыяллаху анху текрар ковмуна барып, Серверимизиң айдышы ялы, рехим-шепагатлы болуп, халкына якынлашяр. Арадан айлар-йыллар гечйәр. Туфейл разыяллаху анху халкына гахарланман, өйкелемән Ысламы дүшүндирйәр. Шол аралыкда Аллахың Ресулы саллаллаху алейхи веселлем Мединә хиҗрет эдйәр. Бедир, Ухуд, Хендек сөвешлери боляр. Ресулы-Экрем саллаллаху алейхи веселлем Хайбар сөвешине тайынлык гөрүп йөркә, Туфейл разыяллаху анху хем Девсден 80 өйли биле бирликде Мединә гөчйәр. Онуң өз тиресинден хем мешхур сахабалардан Эбу Хурейре разыяллаху анху-де бар экени. Хайбар сөвешине билеликде гатнашяр. Әлемлере Рахмет Пыгамбери эдилип иберилен, сөйгүли Серверимиз Хайбар олҗаларындан олара-да пай берип, гөвүнлерини галкындыряр.
*************
Туфейл разыяллаху анху Мекге фетхинде-де Серверимизиң хызматында болуп, Сөйгүли Пыгамберимизден Девслилериң чокунян Зүлкетфейн атлы бутларыны йыкмага ибермегини хайыш эдйәр. Серверимизиң ругсат бермеги билен Туфейл разыяллаху анху өз тиресинден бир топар адам билен билеликде буты йыкмага гидйәр. Хер ким Туфейл разыяллаху анхуның пара-пара болҗагыны пикир эдйәркә, Туфейл разыяллаху анху оларың гөзлериниң өңүнде: «Эй, Зүлкетфейн! Мен саңа чокунанлардан дәлдирин. Биз сенден хас өңрәк догландырыс. Мен сениң ичиңи от билен долдурарын» дийип, шыгыр айдып, буты юмуряр. Шейдибем, Девс кабыласындакы ширк гошуланлары-да арадан айыряр. Бутларының эҗизлигини, хат-да онуң өзи үчин-де гаршылык гөркезмәге гүйҗүниң етмейәндигини гөрен халкың әхлиси мусулман боляр.
Хут шу гүн ынсаныетиң Туфейл ибн Амр эд-Девси разыяллаху анху ялы вепакәр, пидакәр, өзгелериң гамыны иййән, җомарт хем гахрыман йигитлере әтияҗы бардыр.
Ресулаллах саллаллаху алейхи веселлем арадан чыкянча, янындан хич айрылмадык Туфейл ибн Амр эд-Девси разыяллаху анху Хезрети Эбу Бекир разыяллаху анхуның дөврүнде Пыгамберлик давасыны эден Тулейханың үстүне иберилйәр. Онуң ёгуна янансоң, Мүсейлимәниң үстүне иберилйәр. Ол оглы Амр билен билеликде сөвешйәркәлер, милады йыл хасабының 633-нҗи йылында шехит эдилйәр. Амр уршы довам эдйәр. Урушда саг элини кесйәрлер. Ол какасыны хем саг элини Емаме топрагында гоюп, Мединә гелйәр. Хемише шехитлиги арзув эдип, дүйшлер гөрйән Амр разыяллаху анху Ермукда шехит боляр.
Реббимизден бизлери-де ол әрлер ялы җихад рухы билен долы, юмры-юмшак, песпәл, болмагы шейле хем ол җомарт сахабаның шепагатларына мынасып болмагы ныяз эдерис. Әмин.