Başy » Кuran » Mугаллым саны » ГИРИШ
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
ГИРИШ
الحمد لله الذی اختار من عباده اقوامًا شرّفهم بحمل کتابه و اوجب لهم
تجویده و العمل بما فیه و اجزل لهم العطاء و الرضوان علی ذلك*
Куръан окаян ве онуң хөкүмлери билен амал эдйән адамлары бейлекилерден тапавутландырып, айратын хормата ве улы согаба миессер эден Аллатагала тарыпланмага мынасыпдыр!
Аллатагаланың пәк бендеси, досты, ресулы ве خَیْرُکـُمْ مَنْ تـَعـَلـَّمَ القرآنَ و عَـلـَّمَهُ«Сизиң ягшыңыз Куръаны өвренен ве бейлекилере өвреден кишидир» дийип айдан Пыгамберимиз Мухаммет алейхиссалама, шейле хем онуң несил-небересине хем сахабаларына (Гой, Аллатагала оларың хеммесинден разы болсун!) алкыш-сеналар болсун!
Шу голланманың максады – Куръаны окамаклыгы, ягны теҗвиди өвретмекликден ыбаратдыр. Теҗвид – Куръаны окамаклыгың када-дүзгүнлерини өз ичине алян бир ылымдыр.Ол арап дил билимлериниң бир бөлүми хасапланыляр.
Хер бир ылымың өзүниң өсүш ёлы, ягны тарыхы боляр. Теҗвид ылмы барада айдыланда хем ягдай шейледир.Ашакда биз бу ёла гысгача сер салалың:
Куръан Мухаммет алейхиссалама Җебрайыл перишдәниң үсти билен иберилен мукаддес китапдыр. Оны индерилиши окамаклыгың ялы окамаклыгы Аллатагаланың халаяндыгы барада Алы ибн Абу Талыбың (Гой, Аллатагала онуң йүзүни нурлы этсин!) адындан шейле хадыс роваят эдилйәр: «Элбетде, Аллатагала Куръаны индерилиши ялы окамаклыгы халаяндыр». Мухаммет алейхиссалам Куръаны Җебрайыл перишдәниң өзүне етириши ялы окар экен. Пыгамбер алейхиссалам хем оны өзүниң окайышы ялы окамаклыгы сахабаларына өвредипдир.
Теҗвид ылмының өсмегине басралы алымлар айратын ярдам эдипдирлер. Олардан Халыл ибн Ахмет Фарахиди (718-791) «Айн китабы» атлы эсерини бу ылмың меселелерини беян эдип языпдыр ве илкинҗи болуп арап хатына херекетлери гиризипдир. Онуң гиризен херекетлери хенизе-бу гүне ченли Куръаның текстинде уланыляр. Фарахидиниң бу асыллы ишини соң Абу Бишр Сибевейхи (753-796) довам этдирипдир. Бу угурдан өнҗейли ишлән басралы алымлардан ене Мубаррады (826-898), Ахфашы (830-нҗы йылда дүнйәден өтйәр) мысал гетирсе болар. Бу меселәниң үстүнде куфели Абу Зекерия ибн Зыяд Ферра (822-нҗи йылда дүнйәден өтйәр) ялы алымлар ишләпдирлер. Шейлеликде, Х асырда теҗвид айратын ылым хөкмүнде орта чыкыпдыр.
Теҗвид ылмына дахыллы язылан китаплар көпдүр. Оларың ичинде шыгыр билен языланлары хем бар. Теҗвиди шыгыр билен беян этмекден онуң кадаларыны ятламаклыгы аңсатлашдырмак максады ызарланыляр. Шыгыр билен арап дилинде язылан эсерлериң арасында язанларының бири 1429-нҗы йылда дүнйәден өтен Мухаммет ибн Җезериниң «Мукаддиметул-Җезерийя» («Җезериниң теҗвид ылмына гириш») атлы китабы хас ровачлык тапяр. Бу китап Орта Азыя медреселеринде дурнуклы окув китабы хөкмүнде көп асырларың довамында талыплара өвредилипдир.
Шу ерде теҗвиде дегишли эсерлериң парс ве түрки диллерде хем дөредилендигини белләп гечмек ерликлидир. Бейле эсерлере шахыр Бичәре Шириниң теҗвид ылмының меселелерине багышланан поэмасы мысал болуп болуп билер.
Гадырлы окыҗы! Бу китапча Куръан окамаклыгы өвренмекде саңа ягшы голланма болар диен умытда. Эгер сен ондан нетиҗели пейдаланып, Кераматлы Куръаны теҗвид кадаларына лайыклыкда окамаклыгы өвренсең, онда бу чаклаңҗа зәхметимизиң түйс ерине дүшдүги дийип хасаплардык.
Элбетде, теҗвиди өзбашдак өзлешдирмек кындыр. Шонуң үчин оны уссат тутуп өвренмек хөкманы шертлериң биридир. Чүнки Пыгамбер алейхиссалам шейле дийипдир: «Аллатгала ярамлы ишлериң бири Куръаны өвренмекдир ве оны башгалара өвретмекдир». «Ровнакылысламың язары Вепайының бу бейти хем бу мазмун билен утгашяр:
Мустапа шергин рован тутгыл, рован,
Өвренип, өвренҗеге өвретгил рован.
Мухаммет алейхиссалам шейле дийипдир: «Теҗвиде амал этмек парзы айндыр». Чүнки Аллатагала Пыгамбер алейхиссалама «Алак» сүресини индермек билен: «Эй, Мухаммет! Өзүңи ярадан Алланың ады билен Куръан ока!» дийипдир.
Бизиң билишимизе гөрә, түркменлериң көпүси өйлеринде Куръан саклаяралар.Чүнки «Куръан саклаян өй дүрли бела-бетерлерден аман болар» диен ынанч халкымызың аңына сиңипдир. Шейле хем «Куръаны вагтал-вагтал окадып дурмалы, болмаса оны зынданда саклан ялы болар» диен дүшүнҗе адамларың арасына яйрапдыр. Элбетде, бу гүррүңлериң нә дереҗеде хакыката габат гелйәндиги билен бизиң давамыз ёк. Эмма Куръаны бирине окатмак бир геп, оны өзүң окамак болса дүйбүнден башга геп. Бу икисинниң, ягны оны диңлемегиң ве окамагың согабының дең болмаҗакдыгы көре хем мәлим болан хакыкатдыр. Ине, Куръаны өзүң окамагың өзи нәхили багтлылык экен!