Başy » Кuran » Mугаллым саны » КУРЪАН ОКАМАГЫҢ ЭДЕПЛЕРИ
1.Куръан окаҗак адамың тәретли болмагы герек. Бу нукдайназардан Вакыга сүресиниң 79-нҗы айтында шейле дийилйәр:
لاٰ یَمُسُّهُ اِلا َّ الـْمُطـَهَّـرِینَ * «Куръана диңе тәретли адамлар янашярлар».
2. Куръаны хер хачан окаңланда оңа хормат гоймак билен окамак герек. Куръаны кыбла бакып, башыңы эгип, дыза чөкүп, гөйә устазың өңүнде отуран ялы болуп окамак герек. Куръаны месҗидде окамак хас согаплыдыр. Оны дүшекде ятан ериңде я-да япланып окамак болмаяр. Иң говусы оны намазда окамак болуп дуряр. Хезрети Алы (Гой, Аллатагала ондан разы болсун!) шейле дийипдир: «Ким Куръаны кыямда окаса, онуң хер харпы үчин йүз согап алар. Ким Куръаны намазда отурып окаса, онуң хер харпына элли согап алар. Ким Куръаны намаздан башга вагтда тәретли болуп окаса, онуң хер харпына йигрими бәш согап алар. Ким Куръаны тәретсиз китаба гараман ятдан окаса, онуң хе харпына он согап алар».
3. Куръандан аят окамагың мукдары хер кимиң оны билишине укыбына гөрәдир. Сахабаларың кәбирлери (Гой, олардан Аллатагала разы болсун!) гиҗе-гүндизиң довамында Куръаны бер гезек, кәбирлери болса оны айда бир гезек хатым эдер экен. Пыгамбер Алейхиссалам Абдылла ибн Амр атлы сахаба (Гой, Аллатагала ондан разы болсун!) Куръаны хепдеде бир гезек хатм этмеклиги буйрупдыр. Зейд ибн Сабыт, Ибн Месгуд, Ибн Кәгб ялы сахабалар (Гой, олардан Аллатагала разы болсун!) хер җумгада Куръаны бир гезек хатм эдер экен. Куръаны ятлап алан адамларың иң болманда айда бир гезек оны хатм этселер, онда оларың яткешлигине пейдалыдыр.
Эмма өвренҗелер барада айдыланда болса, онда олар өзлерине өвредилен ерден окамалыдырлар. Башда өвренҗелере Фатыха сүреси өвредилйәр, соңра олары Куръаның соңундан өңүне тарап башлап кичи сүрелере, ягны отузынҗы бөлүме дүшүрилйәр.
Бу айдылан затлар Куръан окамагы өвренйән окувчылара дегишлидир. Эмма арап хатындан бисоват адамлара иң азындан Фатыха ве Ыхлас сүрелерини ятдан билмек мөхүмдир. Пыгамбер алейхиссалам шейле дийипдир: «Ким Ыхлас сүресини бир гезек окаса, ол гөйә Куръаның үчден бирини окан ялыдыр. Эгер ол оны ики гезек окаса, онда ол Куръаның үчден икисини окан ялыдыр. Эгер ол оны үч гезек окаса, онда ол тутуш Куръаны окан ялыдыр».
4. Куръаның ичиндәки сеҗде аятларыны окаландыгы үчин тилават сеҗдесини этмеклик белленилйәр. Бу сеҗдәниң шертлери эдил намазың сеҗдеси ялыдыр, ягны оврат ерлериң өртүлги болмалы, кыбла бакмалы, эшигиң ве бедениң арасса болмалы, өзүң тәретли болмалы. Сеҗде аятларыны окан адам ве эшиден адам хем сеҗде этмелидир. Җемагат намазында ымам сеҗде аятыны окаса, оңа уйян кишилер хем ымама эерип, сеҗде этмели.
5. Куръан окалып болансоң дилег этмек сүннетдир. Шу хадыс мешхур дилеглериң биридир:
اَللــَّهُمَّ ارْحَمْـنِی بـِالـْقـُرٰآنِ الـْعَظِیمِ وَاجْعَـلـْهُ لِی اِمٰامًا وَ نـُورًا
وَ رَحْمَة ً * اَللــَّهُـمَّ ذ َکـِّـرْنِی مِنـْهُ مٰا نـَسِیتُ وَ عَـلــِّـمْـنِی مِنـْهُ مٰا
جَهـِلـْتُ وَ ارْزُقـْنِی تِلاٰوَتـَهُ اٰنآءَ اللـَّیْـلِ وَ اٰنآءَ النـَّهٰارِ وَ اجْـعَلـْهُ لِی
حُجَّة ً یٰا رَبَّ الـْعٰالـَمِیـن* آمِینْ*
Манысы: Эй Худайым! Куръаны маңа рехмет эйле. Оны маңа ёлбашчы, ёлума нур, диниме голланма, өзүме рехмет эт, ондан унудан затларыы ядыма дүшүрип, билмедик аятларымы өврет. Гиҗе-гүндизиң довамында оны окамага маңа ярдам бер. Оны маңа тутарык эт, эй әлемлердәки барлыклара хөкүмдар Тербиечи!».
6. Куръаны сесли окамак согаплыдыр. Иң пес сес өзүңе эшидилер ялы болмалыдыр. Роваят эдилшине гөрә, Пыгамбер алейхиссалам бир гиҗе сахабаларының намаздан соң сесли Куръан окаяндыкларыны эшидипдир. Ол буларың бейле этмеклерини оңлапдыр ве шейле дийипдир: «Эгер сизиң бириңиз гиҗе намазда Куръаны сесли окаса, оны перишделер диңлейәндир ве мунуң үчин олар Аллатагаладан оңа рехмет дилейәндирлер».
7. Куръаны китабың йүзүнден окамак ягшыракдыр. Чүнки Пыгамбер алейхиссалам шейле дийипдир: «Аллатагала ярамлы ишлериң бири Куръаны йүзүнден окамакдыр». Куръаны йүзүнден окамак ыбадат хасапланяр.
8. Куръаның харпларыны ве херекетлерини ербе-ер эдип окалмалыдыр. Бу җәхтден Муземмил сүресиниң 4-нҗи аятында шейле дийилйәр:
رَتـِّل ِ الـْقـُـرْآنَ تـَـرْتِیلا ً *«Куръаны тертил халда, ягны харпларыны ве херекетлерини ербе-ер эдип ока».
9. Куръаны мылайым ве овадан сес билен окамак ягшыдыр. Пыгамбер алейхиссалам бу мазмунда шейле дийипдир:
زَیـِّـنـُوا الـْـقـُـرْآنَ بـِاَصْوٰاتِکـُمْ *«Куръаны сеслериңиз билен безәң». Роваят эдилшине гөрә, Пыгамбер алейхиссалам бир гиҗе Әшә (гой Аллатагала ондан разы болсун!) гарашян экен. Әше гич галып гелипдир. Пыгамбер алейхиссалам оңа: «Сен нәме себәпден эглендиң?» дийип сорапдыр. Әше оңа: «Бир адамың якымлы сес биле Куръан окаяндыгыны эшитдим. Шоны диңләп эглендим» дийип җогап берипдир. Пыгамбер алейхиссаламың өзи орнундан туруп, ол адамы диңлемәге гидипдир ве оны узак вагтлап диңләпдир. Соң өйүне доланып гелип, Әшә: «Куръан окаян адам Абу Хузейфа экен. Мениң умматымдан шейле зехинли адамлары дөреден Аллатагала тарып болсун!» дийипдир.
Куръаны лабызлы окамак адамларың үнсүни щзүне чекйәр ве олара өзүниң сырлы тәсирини етирйәр. Эмма оны ярамаз сес билен окамак адамларда Куръана болан первайсызлык дөредйәр. Роваят эдилмегине гөрә, Алышир Новайы бир гезек Хырат көчелериниң биринден барярка бир кишиниң ярамаз сес билен Куръан окаяндыгыны гөрүпдир ве ондан: «Киши, сен нәме иш эдйәрсиң?» дийип сорапдыр. Ол киши: «Гөрмейәрсиңми нәме, мен Куръан окаярын ахырырын?!» дийипдир. Новайы оңа: «Сен Куръаны өе гирип ока. Чүнки сениң овазыңдан адамлар гачар» дийипдир.
10. Куръан окаланда дымып отурмак ве оңа үнс бермек лазымдыр. Муңа Аграф сүресиниң 204-нҗи аяты делилдир:
وَ اِذٰا قـُرِئَ الـْقـُرْآنَ فـَاسْـتـَعِذ ْ بـِاللهِ وَانـْصِتـُوا لـَعَـلـَّکـمْ تـُرْحَمُـونَ *
«Хер вагт Куръан окалса оңа гулак салың ве геплемән дымып дуруң, белки шонда сизе рехмет эдидлер». Пыгамбер алейхиссалам шейле дийипдир: «Ким Куръан окаланда диңлесе, онда оңа хер аятына он согап язылар».