بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِِ

Hikmetler ummanyndan:

Kä adam Allatagaladan nämedir bir zat dilemek üçin ybadat edýär. Bu ybadat söwdagärleriň ybadatydyr. Kä adam özüniň Allatagalanyň sadyk guludygyny bildirmek üçin ybadat edýär. Bu gullaryň, hyzmatkärleriň ybadatydyr. Kä adam bolsa Allatagalanyň eden işlerine şükür edip ybadat edýär. Bu ybadat Allatagalanyň azat bendeleriniň edýän ybadatydyr.

Başy » Кuran » ЮСУФ СУРАСЫНЫҢ ТЕФСИРИ » Rahman we Rahym Allanyň ady bilen

Хамд әлемлериң Раббы болан Аллаха махсусдыр. Аллахың(җҗ) салат ве саламы Онуң иң соңкы, рахмет Пыгамбери болан ве бизе өз сүннети билен ёл гөркезен Мухаммед(сав)е болсун. Аллахың(җҗ) саламаты ве рахмети Аллаха(җҗ) ыхлас билен гул болмана чалышян ве Мухаммед(сав) Пыгамбериң ёлы билен йөрейән муъминлериң үстүне болсун.

Ылмың илкинҗи шерти пәк ниетдир, соңра ыхласдыр. Аллахдан дилегим – шу голязмамда, маңа шол ики хәсиети ве илкинҗи сахыпадан башлап, иң соңкы сахыпа ченли маңа гүйч-кувват бермегидир, зехиними ачык кылмагы ве шейтан (лаънетуллахи алейхиң) бүтин дүртме ве вас-васаларындан аман сакламагыдыр. Аллахдан ене бир дилегим – шу язанларымың әхли мусулманлар үчин пейдалы болмагы ве садакайы-җарие болуп, маңа ве машгалама хемише согап гетирип дурмагыдыр. Әмин.

Юсуф сурасы башындан соңуна ченли Юсуф(ас) Пыгамбериң кыссасыны аңладяр. Өз дили ве гурлушы бабатда бу сура Кур'андакы хич бир сура меңземейәр. Диңе бир мовзук (бир кыссаны өз ичинде җемлейән) башга сура Кур'анда ёк ве бу сурада Юсуф(ас) кыссасы долы ве хемме тараплайын дүшүндириленсоң, Кур'аның башга бир еринде бу кысса гайталанмаяр. Шонуң үчин бу сура шол ат берлипдир. Бирнәче тефсир эсерлеринде бу Кур'ан сурасына 'Иң гөзел кысса' дийилйәр. Хакыкатдан хем, бу кыссаның эдеби дили, маны ве мазмун чуңңурлыгы, ыбрат көплүги, яшайшы көп тарапдан алышы,  адамзат тебигатыны иң говы шекилде ачыклыга говушдырмагы бабатда, тайсыздыр. Бу сурада көп сырлар бардыр, хер оканыңда тәзе затлара гөз етирйәрсиң. Бу бабатда, биз тефсириң довамында ене дуруп гечерис. Шу сураның гиңишлейин тефсирине башламаздан, сура барада бир-ики мовзугы дүшүндирмеги герекли гөрйәрис:

Биринҗиси: индерилиш себәби ве вагты. Бу сура Меккеде индерилен сурадыр. Кур'анда 12-нҗи сура болуп гелйәр, 111 аятдан ыбарат, диңе 1,2,3-нҗи аятлары Мединеде индерилен, галаны Меккеде гелен.

Меккедәки суралара дүшүнмек үчин, Меккедәки ягдайы гөз өңүнде тутмак герек. Меккеде мусулманлар азлыкда ве гүйчсиз, оларың өз дөвлетлери ёк, үстесине-де, Дин душманларындан әгирт улы сүтем ве эзъетлер гөрйәрлер. Гелеҗеги шол вагт хич ким гөренок ве биленокды, ене-де 10-15 йыл соңра Ислам дининиң бейгелҗегини, бүтин Арабыстана, соңра хем әхли дүнйә яйраҗакдыгыны, ынсаныет тарыхыны ве медениетини дүйпгөтер үйтгетҗекдигини биленокды. Шонуң үчин мусулманларың көпүсиниң гөвни чөкгүнди. Бу сурада болса, Юсуф (ас) Пыгамбериң бирнәче йыл сабыр эдип, Аллаха вепасыны үйтгетмәндиги үчин Аллахың (җҗ) оңа еңиш ве үстүнлик берендиги айдыляр. Шонуң үсти билен Меккеде көсенйән ве соңра хем Кыямата ченли гелип-гечҗек мусулман җемагатлардан көсенйән ве эзъет гөрйәнлере несихат берилйәр: 'Сабыр эдиң. Аллахың дининден айрылмаң, таква болуң. Шонда Аллах сизе хөкман ярдам берер.' диййән ялы. Бу сурада адамзадың башына гелип билҗек иң гүйчли сынаглар беян эдилйәр ве олара гаршы Юсуф(ас)ың сабры ве гөреши гетирилйәр. Шу сурада шол сынаглар йөне ере гетирилмейәр. Кыямата ченли адамың башында шол бела-кынчылыклар бардыр. Шу сурадан ыбрат алып, Юсуф(ас) ялы умытда, дилегде, ягшы ниетде болмак герек. Шол сынаглар Юсуф(ас)ы Аллах Тагала голайлашдырды ве онуң дереҗесини бейгелтди. Диймек, му'минлер шол сынаг-питнелери абрай билен, сабыр ве таквалык билен гечип билселер, онда хөкман Аллахың изни билен үстүнлик газанҗаклардыр. Шонуң үчин бу сурадакы ыбрат ве дерслере көп үнс бермек герек.

Диңе бу сураның дәл, хемме Кур'ан аятларының шейле бир хәсиети бар: аятлар өз маны ве пайхасыны хеммелере долы ачмаяр. Кур'ан өз сырларыны адамың дине баглылыгы ве ыхласы мөчберине гөрә ачяр. Бу сураны, онуң чуңңур манысына диңе йүрекден багланып, Расулуллах(ас)ың ёлуны довам этдирйәнлер хас говы дүшүнерлер ве онуң тәсирини якындан дуярлар.

Сураның ене бир индерилиш себәбини алымларың кәбири шейле хем гетирйәрлер: яхудылар шол дөвүрде ве шу вагт хем, Исламың иң яман душманлары. Себәби, олар мекирлик, төхмет, питне, хер хили хилелер билен Ислама душманчылык эдйәрлер. Эсасы хем олар ынанч ве дүшүнҗе бабатда Исламың үстүнден гүлҗек болярлар. Яхудыларың максады, ынананларың калбына шүбхе салмакдыр. Олар хер хили сораглар билен Мухаммед(сав)е йүзленип, онуң җогап бермезлигине бегенйәрдилер. Ол оларың сорагларына җогап берип билмесе, яхудылар адамлара: ''Гөрйәңизми? Ол шоны хем биленок. Ене-де – Аллахдан вахй алярын – диййәр. Бары ялан. Ол Пыгамбер дәл.'' дийип, калпларында шүбхе ояндырярлар.

Бир хадисда Расулуллах(сав): ''Араңызда дин угрунда иң көп эзъет гөрен мен болдум'' диййәр Шонуң догрулыгына Мухаммед(сав)иң өмүр беяныны оканыңда гөз етирйәрсиң. Яхуды ве мүшриклериң шол төхметдир-гыбатлары, астында гүлмек-песелтмек ниети ятан сораглары адам үчин улы психики аграм болуп дуряр. Расулуллах(сав), билшиңиз ялы, окама-язманы билмейән адамды. Ол бүтин ылмы Аллахдан алярды. Бир гүн яхудылар оңа гелип, шу сорагы хем сорадылар: ''Эгер сен Аллахың Пыгамбери болян болсаң, җогап бер, нәме үчин яхудылар Мүсүре барыпдырлар, нәдип шол ере дүшүпдирлер? Шоңа бизе җогап бер, анык болсун!'' Инә, бу сурада шол ве башга-да бирнәче тарыхы сорагларың җогабы берилйәр. Китап окаманы билмейән адам, бир тарыхы дессертациядан бирнәче эссе гиң ве гөврүмли сорага нәхили җогап берип билйәр? Хатда яхуды алымлар хем хайран галыпдырлар...

Кур'ан сураларыны тефсир этмекде бирнәче усул бар: аятлары топар-топар тефсир этмек  ве еке-екеден тефсир этмек. Аятларың сурадакы ерлешдирилиши Аллахың хикмети ве ылмы билендир. Шонуң үчин оларда, шол ерлешдирилишде улы маны бардыр. Биз хем Юсуф сурасыны тефсир эденимизде, ортача бир ёл сайладык: хем аятлары еке-еке эле алып дүшүндирмек, хем мовзук-мовзук (тема-тема) гитмек ве шол бир вагтың өзүнде, бүтин сураның ичиндәки умумы әхеңи ве багланышыгы йитирмезлик усулы. Гетирилен мысал ве дүшүндиришлериң түркмен халкына дүшнүкли дилде болмагына ве өз дурмушындан алынмагына үнс бермәне гайрат этдик. ''Кур'ан асырлар гечдигиче, яшлашяр.'' диййәрлер. Онуң хемише дөвре лайык, шертлере лайык тефсирине мәтәчлик бардыр. Бу диймек, онуң эсасы гетирен хөкүм ве сүтүнлерини үйтгетмек дәлдир(олар үйтгемез), мэгер Кур'ан дили билен шу дөвүрдәки проблемалара (йүзе чыкан хер хили меселелере) җогап берип билмекдир.

Түркмен дилинде Кур'ан тефсириниң болмайшы (терҗиме хем болса) дийсең гынандырыҗы ве халкымызың энтәк хем Ислам медениетинден дийсең узакдыгыны гөркезйәр. Гой, иншааллах, шу сура тефсиримиз шоңа башлангыч болуп, окамыш-алым диндарларымызың эллерине галам алмагына хөвәс дөретсин.