Başy » Kitaplar » Mertebeler we kemlikler » 54-nji bölüm: Dogruçyllyk we ýalançylyk.
1154. Pygamberimiziň aýdany: «Kezzap diýlip ýazylýança, adam ýalan sözlär. Ynamdar diýlip ýazylýança, dogry sözlär».
1155 (1). Pygamberimiziň aýdany: «Oýundan ýa-da çyndan aýdylan ýalanyň haýry bolmaz».
1155 (2). Dogry söz amanat, ýalan söz — hyýanat.
1156. Pygamberimiziň aýdany: «Adamyň iýýän we miras galan baýlygyndan hem dogry sözlülik gowydyr».
1157. Ahnaf ibn Kaýsyň aýdany: «Dogruçyllyk güýçlüdigiňi, ýalançylyk ejizdigiňi aňladýar».
1158. Muhellep ibn Abu Sufranyň aýdany: «Dogry söz batyryň elindäki kesgir gylyçdan hem ýitidir».
1159. Ibn Agrabynyň goşgusy*: «Ýagşy ýigit bihepbe, kümsük ýa-da bigäne bolmasa, ýalan sözlemez. Oýundan ýa-da çyndan aýdylan ýalan sözden, it maslygynyň porsy ysy ýagşydyr».
1160. Meýmun ibn Mihranyň aýdany: «Soralmadyk ýerde gürlemek, merhumlara duz-tagam hödür eden ýalydyr».
1161. Taglyp ibn Attabyň goşgusy*: «Haý-höwesiň tersine gitmek aňsat iş däl. Ýöne haý-höwesiň sebäpleri bizi pese düşürýär. Biz bu zamanada solgun ýüzli ýagşylar bolup galdyk. Şindizem, ýodasy ýok dogruçyllygy idäp ýöris».
1162. Ahnaf ibn Kaýyň goşgusy*: «Ýalan sözleýäniň abraýy barha pese düşer. Dogruçyllyk we namys päkligi bolsa, ejize goltgy berip, belende göterer».
1163. Abu Aýnanyň goşgusy*: «Ýalan söz ýaly adamkärçiligiňi we görküňi giderýän, abraýyňy gaçyrýan zat ýokdur».
1164. Attabynyň goşgusy*: «Ýalan söz bilen belli bolan kezzabyň, dogry sözüne hem ynam etmezler. Kezzabyň bela duşýan ýeri, öňki ýalan sözüni unudýanlygyndadyr. Ýatkeş biri duçar bolup, aýbyny ýüzüne basar»
1165. Ibn Abu Tahyryň goşgusy*: «Ýalan söz — utanç. Dogry söz iň ýagşysydyr. Ýalan sözüň uzaga gitmeýändigi hakykatdyr».
1166. Çarwa arabyň biri ogluna garap: «Sen neçün özüňi gorka salýarsyň, özgeler bolsa asuda? Sebäbi adamlara ýalan sözleýäň, kimdir biri garşyňa çykar, inkär eder öýdüp gorka gaplanýarsyň. Hudaýyň özi seni ýalan sözden daş tutawersin!» diýipdir.
1167. Abu Umaýr Abu Eswet Duweli atly bir adam bir hadysy aýdypdyr. Onuň asly idelenden soň, munuň galpdygyna göz ýetiripdirler. Şonda Abu Eswede şeýle goşgy aýdypdyrlar*:
«Abu Umaýr hadysy hem toslap aýdýan ekeni.
Gürrüň berende, ýalan bilen çyny garym-gatym edýär ekeni».
1168. Muny maňa Abu Ymran aýdyp berdi. Oňa Abu Japar Ezdi, oňa Ýunus ibn Abdyl Agla, oňa Ibn Wehp, oňa Safwan ibn Süleým aýdyp beripdir: «Mömin adam gorkak bolup bilermi?» diýip pygamberden soralanda, ol: «Hawa!» diýip, jogap beripdir. «Mömin adam gysganç bolup bilermi?» diýenlerinde, ol ýene: «Hawa!» diýipdir. «Mömin adam ýalan sözläp bilermi?» diýenlerinde, ol: «Ýok» diýip jogap gaýtarypdyr.
1169. Beşşar ibn Burdyň biçak ýalan sözleýän birini ýamanlap ýazan goşgusy*: «Kiçeňräk obalarda ýalan sözläp duran garrylara gabat geldim. Ýöne biziň garrymyz şäheriň ortarasynda otyr. Eger onuň ýanynda Isa Mesihi ýatlasam, ol gözýaş döküp: «Wah, pahyr, şonuň enesi meni hem emdiripdi» diýýär».
1170. Muny maňa, ýatan ýeri ýagty bolsun, kakam pahyr gürrüň berdi. Oňa Abu Ahmet Abdylla ibn Muhammet, oňa Abu Bekr ibn Abu Hasyp, oňa Muhammet ibn Galyp, oňa Omar ibn Husaýn, oňa Haýýan, oňa bolsa Agmaş gürrüň beripdir. Ol hem muny Abdylla ibn Mesgutdan eşidipdir: Pygamber alaýhyssalam: «Üstüňize howp abanýanam bolsa, dogry sözläň. Ol sizi halas eder. Halas bolaryn öýdüp ýalan sözlemäň, ol sizi heläk eder» diýdi.
1171. Atam Abu Hüseýiniň öz eli bilen ýazan kitabynda şeýle ýazgyny gördüm. «Muny maňa Ybraýym Harby gürrüň berdi. Oňa Müsetdit, oňa Ibn Dawut, oňa hem Ibn Japar, oňa Wekig, oňa bolsa Agmaş gürrüň beripdir. Agmaş muny Şakykdan, ol Abdylladan, ol bolsa Pygamberiň özünden eşidipdir, ýagny ol:
«Diňe dogry sözläň. Dogry söz sizi dogry ýola, dogry ýol bolsa jennete elter. «Dogry sözleýän adam, Hudaýyň dogruçyl bendesi» diýlip ýazylar. Hergiz ýalan sözlemäň, ýalan söz sizi bozuk ýola, bozuk ýol bolsa dowzaha elter. «Ýalan sözleýän adam – Hudaýyň ýanynda ýalançy» diýlip ýazylar» diýipdir.
1172. Başga biriniň aýdany: «Hergiz ýalan sözleme. Hudaý bar, ýalan sözüň «süýjüligi» bilen agzyny çaýkan adam, onuň ajy azabyna sabyr edip gezmeli bolar».
1173. Ahnafyň aýdany: «Ýalançylykdan başga ähli günäniň tobasy bar. Ýalançy ulaldygyça ony artdyrmak bilen bolýar».