Mugallym

Hikmetler ummanyndan:

Adyl ýürek adamlaryň şatlyk çeşmesidir. Adyl soltan ähli ýer ýüzüniň şatlygynyň gözbaşydyr. Zalym ýürek adamlara gaýgy-gam getirýän çeşmedir. Zalym soltan ýer ýüzüniň gaýgy-gamynyň gözbaşydyr.

Абуд-Дерда шейле диййәр: «Намаза йө­нел­мез­ден өңүрти, зерур ишлерини битирмәге йө­нелен киши хас дүшүнҗелидир».

* * *

Сыла ибн Эшйем шейле диййәр: «Ресул­ал­ла айтды: «Ким дүнйә ишлерини ядына сал­маз­дан намаз окаса, соң хем Алладан бир зат ди­лесе, Алла онуң дилегини кабул эдер».

* * *

Абу Хазым шейле диййәр: «Ресулалла бир ораза айында метҗитде өзүне дегишли гапы­сын­да гамышдан эдилен бир чадырда ыг­ты­каф­да отурды. Бир гүн гамшы айрып, кел­ле­си­ни чыкарды. Ол адамлары гөрүп: «Хакы­кат­дан хем, намаз окаян Ребби билен гизлин гүрлешйәндир. Хер бириңиз Реббиңиз билен нәме гүрлешйәндигине серетсин! Бир бөле­ги­ңиз бейлекиңизе намазда окаян Гурханыны әшгәр окамасын!».

* * *

Укба ибн Амыр Җухени шейле диййәр: «Ре­сулалланың шейле диендигини эшитдим: «Ким тәрет кылып, соң гафлата дүшмән ве башга зат билен мешгулланман намаз окаса, шол намаздан өңки эден әхли гүнәлери гечи­лер».

* * *

Муҗахыт Аллатагаланың: «Бош махалың туруп, Реббиңе өврүл»[1] аяты хакда: «Дүнйә иш­леринден бош махалың намаза дур, «Реб­би­ңе өврүл» хакда хем «Ниетиңи ве хөвесиңи Реб­биңе тарап өвүр» дийди».

* * *

Ибн Апбас шейле диййәр: «Хузур ичинде окалан орта узынлыкдакы ики рекат намаз калп гапыл болуп, бүтин гиҗе намаз ока­мак­дан хайырлыдыр».

* * *

Хезрети Алыдан Аллатагаланың: «Олар на­маз­ларында хушуг ичиндедирлер»[2] аяты хакда соралды. Ол: «Хушуг калпдадыр. Хушуг му­сул­мана болан гарайшың юмшамагы ве на­маз­да эйләк-бейләк серетмезлигиңдир» дийди.

* * *

Муҗахыт Аллатагаланың: «Олар намазла­рын­да хушуг ичиндедир»[3] аяты хакда: «Хушуг херекетсизлик ве гымылдамазлыкдыр» дийди.

* * *

Месрук шейле диййәр: «Абдылла ибн Мес­гут шейле дийди: «Намазда херекетсиз бо­луң!».

* * *

Сафван ибн Амр шейле диййәр: «Мухаҗыр Неббалың янында кишиниң саг элини чеп элиниң үстүнде гоймагындан (ягны намазда эл багламагындан) гүррүң этдилер. Ол хем: «Ал­ланың ыззат хузурында песлик гөркезмек, гөр, нәхили гөзел! » дийди.

* * *

Фазл ибн Апбас шейле диййәр: «Ресулалла айтды: «Намаз ики-икидендир. Хер ики ре­кат­дан бир эттехыята отур. Ялбар, хушуга[4] бү­рен ве эҗизлигиңи әшгәр эт. Соң ики элиңи аяң йүзүңе гелҗек гөрнүшде Реббиңе: »Эй, Реб­бим! Эй, Реббим!» дийип галдыр. Ким му­ны этмесе, ол намаз кемдир, кәмил дәлдир».

* * *

Абдылла ибн Шетдат шейле диййәр: «Бир адам:

— Эй, Алланың илчиси! Эл-эввах кимдир? — дийип сорады.

Пыгамберимиз:

— «Эл-эввах» хушуглы, көп дилег эдйән ве ялбаряндыр — дийип, шу аяты окады: «Хакы­кат­дан хем, Ыбрайым, элбетде, эл-эввахдыр ве халымдыр»[5].

* * *

Алкама ибн Мерсет билен Ысмайыл ибн Умейе шейле диййәр: «Ресулалла намазындан айрылансоң, ики элини бирлешдирип галды­рар­ды ве шейле диерди: «Эй, Реббим! Эден иш­лерими ве хениз этмедиклерими, гиз­лән­ле­ри­ми ве әшгәр эденлерими, исрип эденле­ри­ми ве сениң менден хас говы билйәнлериңи багышла! Өңе гечириҗи ве соңа гоюҗы сен­сиң! Хич бир Худай ёкдур, диңе сен барсың! Мүлк сениңкидир. Хамду-сена саңа махсус­дыр».

* * *

Абдырахман ибн Мугавыя ибн Худейч шейле диййәр: «Бир адам Ресулалладан:

— Эй, Алланың илчиси! Маңа харам эди­лен затлардан кәбирини нәме халал эдип билер? — дийип сорады.

Пыгамберимиз дымды. Ол адам сорагыны үч гезек гайталады. Пыгамберимиз хер гезек дымды, соң болса:

— Яңкы сорагы соран ниреде? — дийди.

Ол адам:

— Мен бәрде, эй, Алланың илчиси! — дий­ди.

Пыгамберимиз бармагы билен ере уруп:

— Калбың кабул этмедигини ташла! — дийди».

* * *

Абу Зер шейле диййәр: «Пыгамбер алай­хыс­салам айтды: «Бириңиз намаза дуран маха­лыңызда хөкман Алланың рехмети оны гаршы аляндыр диймекдир. Шонуң үчин хем ол на­маз окаян ериндәки чагыллары ойнап дур­ма­сын!».

 

* * *

Абу Зер шейле диййәр: «Пыгамбер алай­хыс­салам айтды: «Гул намазда махалы, йүзүни башга ере өвүрмесе, Аллатагала оңа йөнел­ме­гини довам эдер. Ол йүзүни башга ере өвүрсе, Аллатагала хем ондан йүзүни өврер».

* * *

Абдылла ибн Месгут шейле диййәр: «Гулы намазда махалы гөзүни башга ере өвүрмесе, Аллатагала оңа йөнелмегини довам эдер».

Бу хадысың равысы Мухаммет ибн Ыбра­йым шуны хем үстүне гошды: «Бу хадысы ма­ңа роваят эден адам намаза дуран махалы, сүтүн ялы дим-дик дурарды».

* * *

Магмер бир адамдан шейле роваят эдйәр: «Сагыт ибн Мусейеп намазда вагты бош хере­кетлери эдйән бир адамы гөрүп, шейле дийди: «Эгер бу адамың калбы хушуг ичинде бол­са­ды, агзалары хем хушуг ичинде боларды».

* * *

Езит ибн Абу Хабып шейле диййәр: «Абул-Хайыр шейле дийди: «Укба ибн Амыр Җухе­ни­ден Аллатагаланың: «Олар намазларында га­йымдырлар»[6] аяты хакда:

— „Олар мыдама намаз окаянлармы? — ди­йип сорадык.

Ол:

— Ёк, диңе намаз окаман, сагына, чепине ве аркасына назарыны өвүрмейәнлердир — дий­ди».

* * *

Хасан Басры шейле диййәр: «Ресулалла шей­ле дийди: «Бәш вагт намаз терези ялыдыр. Ким оны долы биркемсиз берҗай этсе, онуң хакыны долы алар».

* * *

Ибн Абул-Хузейл шейле диййәр: «Абу Амр Абдының амалының кәмиллигинден гүррүң эдер­дилер. Ондан намазда гөзи сага-чепе өвүр­мек барада сорапды. Ол хем: «Ол сениң өлчегиңдир. Исле хакыны оңа долы бер, исле-де ногсан эт» дийди».

* * *

Селман Парсы шейле диййәр: «Намаз өл­чег­дир. Ким онуң хакыны берип, кем этмесе, оңа хем хакы долы берлер. Ким намазың ха­кы­ны ногсан эдип ерине етирсе, Аллата­га­ла­ның «өлчегде ногсанлык эденлер хакда»[7] нәме диендигини билйәнсиңиз».

* * *

Абу Җемре Зубагы шейле диййәр: «Мен Ибн Апбаса:

— Мен окамакда ве гүрлемекде ховлук­мач­лык эдйән — дийдим.

Онда ол:

— Мениң «Бакара» сүресини тертил[8] гөр­нүш­де окамагым, бүтин Гурханы окамагым­дан говудыр — дийди.

* * *

Зейт ибн Сабытда «Гурханы еди гүнде ока­мак» барада соралды. Ол хем шейле дийди: «Ме­ниң оны йигрими гүнде я-да ярым айда окамагым оны еди гүнде окамагым оңатдыр. Менден «Нәме үчин!» дийип сора. Чүнки, мен онуң үстүнде дуруп, манысы барада ойла­на­рын».

* * *

Ягла ибн Мумеллек Үмми Селеме энемиз­ден Ресулалланың Гурхан окайшы ве гиҗе на­мазы барада сорады. Ол шейле дийди: «Сизиң билен онуң намазының арасында нәхили мең­зеш­лик бар? Ол намаз окап, соң шонча хем ятярды. Соң уклан вагтының мөчберинде на­маз окаярды. Соң ене шонча ятярды. Тә сә­хе­ре чыкянча шейле довам эдйәрди».

Соңра онуң Гурхан окайшы барада гүррүң берди. Ол онуң окайшының харплап, дүшнүк­ли гөрнүшде окаяндыгыны айдярды.

* * *

Мүслим ибн Михрак шейле диййәр: «Хез­ре­ти Әшеден:

— Эй, мөминлериң энеси! Кәбир ынсанлар бар, оларың бири Гурханы бир гиҗеде ики я-да үч гезек долы окаяр — дийди.

Онда ол:

— Олар окамаздан окаярлар. Ресулалла бү­тин гиҗе намаз окарды. Ол диңе «Бакара», «Әли Ымран» ве «Ниса» сүрелерини окарды. Ичинде бушлук берен аята душ геленде, хөкман Аллатагала дилег-дога эдерди ве ондан өзүне несип этмегини диләрди. Ичинде горкы аятына душ геленде, хөкман Аллатагала дилег эдип, оңа сыгнарды».

* * *

Шагбы шейле диййәр: «Хезрети Әше эне­миз Гурханы ховлукмачлык билен окаян би­ри­ниң сесини эшидип: «Бу адам не окады, не-де дымды» дийди».

* * *

Шагбы шейле диййәр: «Гурхан окан маха­лың оны ики гулагыңа етҗек ве калбың дү­шү­нип билҗек ягдайында ока. Себәби гулак дил билен калбың арасында мынасып бир арабаг­ла­нышыгы гурар».

* * *

Салам ибн Мисгин шейле диййәр: «Хасан Басрының «Ода атылан хайырлымы я-да кыя­мат гүни эмин болуп гелен?»[9] аятыны окаян­ды­гыны эшитдим. Соң ол шейле дийди: «Му­ха­җырларың бири бу аяты гайталап-гайталап окаян бир адам барада: «Сиз Аллата­га­ланың: «Гурханы тертил билен ока»[10] диен­ди­гини эшит­диңизми? Ине, бу тертил гөр­нүш­де ока­яр» дийди.

* * *

Хакем ибн Утейбеден бир энсарлы Алла­та­га­ланың «Гурханы тертил билен ока» аяты хакда сорады. Ол хем:

— Тертил юваш-ювашдан окамакдыр — ди­йип җогап берди.

Соң шейле дийди:

– Мен улы метҗиде агшам билен яссының арасында гидип, Абдылла ибн Магкылың янын­­да отурып, онуң Гурхан окайшыны диң­ле­йәрдим. Ким ондан өвренмек ислесе, өвре­нип билерди. Ол агшам билен яссы нама­зы­ның арасында ве өйле билен икинди на­ма­зының арасында улы метҗитде намаз окарды. Соң өйүне гелип, өйле укусыны аларды. Соң ене гайдып гелерди. Оңа «Эҗизледиҗи» дий­йәр­дилер. Ынсанлар онуң херекетини гайта­ла­яр­лар, йөне онуң ызына эерип билмән, эҗиз­ләп тапдан дүшйәрдилер».

* * *

Абдылла ибн Месгудың бир досты айдяр: «Бир гезек метҗиде гелдим. Абдылла ибн Мес­гут рукугда эглип дурды. Мен «Аграф» сү­ре­сини окадым. Ол хенизем рукугдады. Мен «Аграфы» окап гутардым. Ол хениз хем кел­лесини галдырманды» дийди».

* * *

Фузайыл ибн Амр шейле диййәр: «Мен Ыб­райымың янына гушлук вагты, өйүнде на­маз окаярка гелдим. Оңа:

— Эй, Абу Ымран! Сениң достларың бу на­ма­зы халамаярлар — дийдим.

Ол хем:

— Мен бир бөлегини гүндиз окарын ди­йип, гиҗе намазыны долы окаман гүндизе гойя­рын — дийди».

* * *

Салым какасы Абдылла ибн Омардан ро­ва­ят эдйәр: «Пыгамбер алайхыссалам айтды: «Хич зада бахылчылык этмек ёкдур, диңе ики зада гөзүң гитмек бардыр:

1.  Алланың берен задындан гиҗе-гүндиз ха­йыр-ыхсан эдйән кишә;

2. Алланың шу Гурханы берен (ягны ят тут­магы несип эден) ве онуң билен гиҗе-гүндиз хузурында намаз окан кишисине».

* * *

Абдылла ибн Амр ибн Ас шейле диййәр: «Ба­хылчылык диңе ики затда ругсат берлен­дир:

1. Алланың «Окасын ве ичиндәкилер билен амал этсин» дийип өвреден Гурханы. Нетиҗе­де, киши хем «Аллатагаланың оңа берен зады­ны маңа хем бермегини арзув эдердим» диер.

2. Алланың берен мүлки билен доган-га­рын­даш зыяратыны эден ве оны ерине сарп эден адам. Нетиҗеде, киши хем: «Аллатага­ла­ның оңа берен задыны маңа-да бермегини ар­зув эдердим» диер.

Дөрт хәсиет бардыр, олар саңа берлен маха­лы, дүнйәден йитирен задың саңа зыян бер­мез:

1. Ягшы хәсиет;

2. Халал ве пәк газанч;

3. Догручыллык;

4. Аманаты берҗай этмек».

* * *

Абдылла ибн Месгут шейле диййәр: «Ре­сул­алла айтды: «Гөзүң гитмеги диңе ики кишә ругсат берлендир:

1.  Алланың берен задыны хак ёлунда сарп эдип, ол эмләге эе болан кишә;

2. Аллатагаланың хикмет берип, онуң би­лен йөрәп, оны башгалара өвреден кишә;

* * *

Хасан Басры Аллатагаланың: «Олар ер йү­зүнде песпәллик билен йөрәрлер»[11] диен аяты хакда: «Олар халым[12] кишилердир» дийди.

Ол «Наданлар олар билен давалашансоң, сизе салам болсун» диерлер»[13] аяты хакда бол­са: «Олара эрбетлик эдилсе, өзлерини юмшак алып барарлар» дийип, үстүне шуны хем гош­ды: «Оларың гүндиз ынсанларың араларына ара­лашан махаллары ягдайлары шейледир. Ги­җелери болса гиҗелериң иң хайырлы­сы­дыр. Аллатагала олар барада шейле дийди: «Ол кишилер ики гиҗәни Ребблерине сеҗде эдип, намаз окап гечерлер»[14].

Ине, оларың гиҗелери Ребблериниң хузу­ры­на гирен махаллары агзаларының үстүнде нобатма-нобат дынч аларлар. Кә бир аякла­ры­на, кә бейлекә даянып, намаз окарлар».

* * *

Алкама ве Эсвет шейле диййәрлер: «Техеҗ­җут намазы[15] бираз уклап тураныңдан соңра окаляндыр».

* * *

Хасан Басры Аллатагаланың: «Олар гиҗе­ле­рине аз ятянларды»[16] аяты хакда: «Гиҗәниң диңе өрән азыны уклардылар» дийди ве «Сә­хер­де олар Алладан магпырат диләрлер» [17] аяты хакда болса: «Намазы сәхере ченли узал­дар­лар, соң хем сәхерде ыстыгфара[18] башлар­лар» дийди».

* * *

Хасан Басры: «Олар гиҗелерине аз ятян­лар­ды»[19] аяты барада: «Олар гиҗә (укусыз­лы­гына) гурсак герердилер» диййәр.

* * *

Сайып ибн Езит шейле диййәр: «Пыгамбер алай­хыссаламың янында Шурейх Хадраны ба­рада агзалды. Онда ол: «Ол Гурханы яссык эдин­мейән адамдыр» дийди».

* * *

Абдылла ибн Амр ибн Ас шейле диййәр: «Бир гезек Ресулалла маңа: «Эй, Абдылла ибн Амр! Пыланы ялы болма! Ол гиҗе намаз окарды, соң гиҗе намазыны окамагы терк эт­ди» дийди».

* * *

Абу Зер шейле дийди: «Аллатагала шу үч ки­шини кыямат гүни гүлер йүз билен гаршы алар:

1. Гиҗәниң бир вагты туруп, дүшегини ве йылҗак ёрганыны ташлап тәрет кылан. Тәре­ти­ни хем говы кылып, намаз окан. Аллатагала перишделерине: „«Бу гулумы бу ише итерен нәме?» дийип сорар. Олар хем: „«Сен хас говы билйәнсиң» диерлер. Аллатагала: „«Мен оны билйәрин. Йөне сиз маңа хабар бериң?» ди­ер. Перишделер хем: „«Сен оны бир затда гор­куз­дың, ол хем горкды. Оңа бир зады умыт эт­дирдиң, ол хем оңа умыт этди» диерлер. Ал­латагала хем: „«Мен сизи шаят тутярын. Мен оны горкян задындан эмин эйледим ве исле­йән задыны оңа бермеги ваҗып этдим» диер.

2. Бир газавада гатнашып, душман билен гаршылашан, достлары еңлип, тә өзи өлдү­рил­йәнчә я-да Алла оңа еңиш несип эдйәнчә гай­дувсыз сөвешен киши.

3. Гиҗе достлары билен сыяхат эден ве дост­лары билен дүшләп, олар уклансоң, еке өзи туруп, намаз окан киши».

* * *

Хасан Басры шейле диййәр: «Маңа шейле хабар берилди: «Гул сеҗдеде махалы укласа, Ал­латагала шейле диер: «Гулума середиң! Ру­хы мениң янымда, бедени болса тагатымда».

* * *

Хумейт ибн Абдырахман шейле диййәр: «Ре­сулалла айтды: «Парз намазларындан соң иң согаплы намаз техеҗҗут намазыдыр. Реме­зан оразасындан соң, иң согаплы ораза Ашыр айының оразасыдыр».

* * *

Җабыр шейле диййәр: «Ресулалла айтды: «Ги­җәниң ичинде бир вагт бардыр, мусулман киши ол замана рас гелип, Алладан бир хайыр ислесе, хайышыны хөкман оңа берер. Бу вагт әхли гиҗелерде хем бардыр».

* * *

Абу Мүслим шейле диййәр: «Абу Зерден:

— Гиҗе намазының иң согаплы вагты хай­сы? — дийип сорадым.

Онда Абу Зер:

— Мен хем Ресулалладан сениң сорайшың ялы сорадым. Ол хем: «Гиҗәниң ярымы я-да гиҗәниң ахыры. Оны ерине етирйән аздыр — дийди». Ярысымы я-да ахырыдыгына шек эден равыдыр.

* * *

Ибн Шыхап шейле диййәр: «Ресулалла шей­ле дийди: «Бир адам гиҗе болсун, гүндиз болсун туруп, говы тәрет кылып, дишлерини мисваклап,[20] соң намаза дурса, бир перишде онуң янына инер. Онуң голайына гелип, агзы­ны агзына гояр. Онуң окан зады онуң агзын­дадыр. Эгер дишлерини мисвакламадык бол­са, инер, йөне агзыны-агзына гоймаз. Ресул­алла дишлерини мисвакламаздан намаза дур­мазды».

---