Mugallym

Hikmetler ummanyndan:

Raýatlara adyllyk eden soltan Allanyň bereketine ýeter. Onuň döwleti müň ýyllap gülläp öser. Döwletiň gülläp ösmegi onuň şasynyň adyllygyna baglydyr. Hökümdarlar ýaşan ömrüni adyl ýaşasa halkynyň arasynda özlerini rahat duýarlar we panydan baka göç edenlerinde jennete geçerler.

Мугыра ибн Хеким шейле диййәр: «Халыпа Абдылмәлигиң гызы (ягны Омар ибн Абдыл­эзизиң аялы) Патма маңа: «Эй, Мугыра! Эл­бетде, ынсанларың арасында Омар ибн Аб­дыл­эзизден хас көп намаз окаян ве ораза тут­ян киши болуп билер. Йөне ынсанларың ара­сын­да мен Омар ибн Абдылэзизден хас көп Алладан горкяны гөрмедим. Өйүне гирен ма­халы намаз җайына гирип, тә гөзлери юмул­янча аглаярды ве дилег эдйәрди. Соң ене оянып, бүтин гиҗесини шейле ягдайда гечир­йәрди» дийди».

* * *

Ыбрайым ибн Убейт ибн Рыфага шейле диййәр: «Мен Омар ибн Абдылэзизи Мухам­мет ибн Кайс оңа хадыс гүррүң берйәркә гөр­дүм. Гөрсем, Омар гапырга сүңклери бири-биринден айрылҗак дереҗеде аглаярды».

* * *

Сүлейман ибн Хамыт шейле диййәр: «Омар ибн Абдылэзиз оглы Абдылмәлиге шейле хат язды: «Мениң үчин бир кишиң кәмиллиги ве халас болмагы сениң кәмиллигиңден ве халас болмагыңдан говы дәлдир. Йөне муңа мусул­ман­лара я-да зиммилере[1] ёлбашчы болан де­гиш­ли дәлдир. Чүнки, оларың догры ёлда йө­ре­мегинде бейлекилериңкиде болмадык тәсир бардыр. Шейле хем халк үчин оларың азма­гын­да башгаларыңкыда болмадык тәсир бар­дыр».

* * *

Мугыра ибн Хеким шейле диййәр: «Абдыл­мә­лигиң гызы Патма маңа шейле гүррүң бер­ди: «Омар ибн Абдылэзизиң өлүм дүшегинде ятыр­ка: «Эй, Аллам! Өлүмим гүндиз болса оны ынсанлардан гизле!» диендигини эшит­дим. Бу хассалык махалы бир гүн оңа:

— Эй, мөминлериң эмири, яныңыздан чы­ка­йынмы? Белки, бираз ятарсыңыз, себәби сиз гиҗе ятмадыңыз — дийдим ве чыкып, баш­га бир отага гитдим. Онуң: «Шу ахырет өйүни ер йүзүнде бейиклик ве писат исле­ме­дик­лере берерис. Нетиҗе такваларыңкыдыр»[2] аятыны окаяндыгыны эшитдим. Ол муны бир­нәче гезек гайталады. Соң дымды ве эп-эсли вагт сеси чыкмады. Онуң сесини эшит­ме­йәрдим. Оңа середйән хызматкәре: «Хайп саңа! Серетсене!» дийдим. Ол янына гиренден чиркин гыгырды. Деррев янына бардым, гөр­сем ол җан берипдир. Йүзүни кыбла өврүп, бир элини агзының, бирини хем гөзлериниң үстүне гоюпдыр».

* * *

Меймун ибн Михрап шейле диййәр: «Омар ибн Абдылэзиз бир гезек менден оглы Аб­дыл­мәлигиң янына барып-бармандыгымы сорады. Мен хем бир гүн онуң гапысына гелдим. Хыз­маткәрине:

— Онуң янына гирмекчи болян — дийдим.

Ол хем:

— Гирәйиң, янында адамлар бар. Ол нәме эмирми? — дийди.

Мен онуң янына бардым. Менден:

— Сен ким? — дийип сорады.

Мен:

— Меймун ибн Михрап — диенимден соң танады. Соң нахар вагты гелди. Сачага этли медине чорбасы гетирилди. Соң хем чөрек ве ичяг догралан дограма, хурма ве гаймак ге­ти­рилди.

Оңа:

— Мөминлериң эмирине айтсаңыз, ол хем саңа айлык беллесе — дийдим.

Онда ол:

— Алладан гелен рысгалың кем болмасын. Мен онсузам дөвлетден айлык алян ики мүң кишиниң ичинде. Сүлейман мени ики мүң кишиниң арасына гошды. Какама галсады, ол муны этмезди. Тайыфда[3] бир экинчилик ери­миз бар. Эгер маңа берилсе, мүң дирхемлик гир­деҗи гетирерди. Ондан артыкмаҗыны нә­ме эдейин? — дийди.

Мен ичимден оңа: «Сен какаң хакыкы ог­лу­сың» — дийдим».

* * *

Омар ибн Абдылэзизиң гулы Сехил ибн Садака шейле диййәр: «Омар ибн Абдыл­эзи­зиң якынларының бири маңа шейле гүррүң бер­ди: «Ол халыпа болансоң, өйүнден гаты сес­ли агы эшидилди. Себәбини соранымызда шейле дийдилер: «Омар ибн Абдылэзиз гыр­нак­ларыны өз ыгтыярына гоюп, шейле дийди: «Мениң башыма сизиң билен мешгул бол­ма­гы­ма пәсгел этҗек бир иш гелди. Ким ислесе, оны азат эдейин. Ким галмак ислейән болса, оны галдырайын. Мениң олар билен хич хили арабагланышыгым ёк» дийди. Олар ондан умытларыны үзүп аглашдылар».

* * *

Бир гезек Абу Убейда ибн Укба ибн Нафыг Курейши Омар ибн Абдылэзизиң аялы Патма бинти Абдылмәлигиң янына гелди. Оңа:

— Маңа Омар ибн Абдылэзиз хакда гүррүң бер! — дийди.

Онда ол:

— Алла оны халыпа эденсоң, тә рухуны ал­янча, онуң җүнүпден[4] я-да ыхтыламдан соң[5], ювнандыгыны билмейәрин[6] — дийди.

* * *

Мухаммет ибн Ысхак шейле диййәр: «Дост­ларымың бири гүррүң берди: «Омар ибн Хат­тап Сагыт ибн Амыр ибн Хузейми Шам ве­ла­я­тының бир этрабына хәким белләпди. Йөне ол адамларың арасындака кәвагтлар өзүнден гидйәрди. Хезрети Омара хат язып:

— Бу адам кесел — дийдилер.

Хезрети Омар хем бир душушыкда оңа:

— Эй, Сагыт! Саңа нәме боляр? — дийип сорады.

Ол хем:

— Эй, мөминлериң эмири, менде горкулы зат ёк. Йөне мен Худейп ибн Ады өлдүрилен ма­халы, ол ердедим ве онуң дилегини эшит­дим. Валла, хачанда көпчүликде ол ядыма дүш­се, өзүмден гидйәрин — дийип җогап бер­ди.

Бу ягдай хезрети Омарың янында онуң аб­ра­йыны хас хем артдырды.

---