Mugallym

Hikmetler ummanyndan:

Ähli şer işler akmak kalpda orun tutýandyr. Emma akylly ynsanyň kalby şere we pyssy-pujurlyga ýol bermez.

Хасан Басры шейле диййәр: «Амыр ибн Аб­ды­кайс дүнйә барада гүррүң эдйән бир топара: «Сиз дүнйә улы әхмиет берйәрсиңиз. Йөне эгер гүйҗүм етседи, мен ол дүнйә ве ахырет ики­сини бирлешдирип, еке-тәк максат эди­нер­дим» дийди ве тә Алланың хузурына чык­янча шол максат билен яшады».

* * *

 Тарыф ибн Шыхап шейле диййәр: «Амыр ибн Абдыкайсың: «Элбетде, мен барада дүрли затларың айдылмагы намазымың ичинде си­зиң гүррүңини эдйән задыңызы (дүнйәни) ят­ла­магымдан оңатдыр» дийип айдан сөзүни Хасан Басра гүррүң бердим. Онда Хасан Бас­ры: «Аллатагала муны бизе несип этмеди» дий­ди.

* * *

Катада шейле диййәр: «Амыр ибн Аб­ды­кайс бир гезек ёлда достлары билен барярка ыза галды. Оңа: «Бу җеңңелде арслан бар. Биз сениң еке галмагыңдан горкярыс» дийдилер. Онда ол: «Мен Алладан башга нәмедир бир зат­дан горкмакдан Реббимиң янында хая эдйәрин» дийди».

* * *

Катада шейле диййәр: «Амыр ибн Аб­ды­кайс бейик Реббинден тәрет кылмагың, ювун­ма­гың гышына өзүне аңсат эйлемегини дилег эдипди. Оңа йылы сув гетирип берйәрдилер.

Ол бейик Реббинден калбындан аяла болан ислеги алмагыны сорапды. Шонуң үчин хем оңа ол эркекми, аялмы ким билен гүрлешйәндиги пархсызды.

Ол бейик Реббинден калбыны намазда вагты шейтаның зыян бермегинден горамагыны дилег эдипди. Ол намазда вагты шейтан оңа тәсир эдип билмейәрди.

* * *

Абул-Ала Езит ибн Абдылла ибн Шыххыр шейле диййәр: «Амыр ибн Абдыкайсың дога­ны­ның оглы маңа шейле хабар берди: «Амыр ибн Абдыкайс дөвлетден алян айлыгыны алан гүни җүбүсине саларды. Ёлда өңүнден чыкан хер бир мисгине ондан пайларды. Өйүне ге­лен­де ол пулы машгаласына зыңып гойберйән ялы берйәрди. Олар хер гезек санасалар, өңки мөчбердедигини гөрердилер».

* * *

Хаммат ибн Җапар ибн Зейт бизе шейле хабар берйәр (ялңышмаян болсам оңа Абды айдыпдыр, оңа болса какасы гүррүң берип­дир): «Бир газаватда Кабул тарапына ёла чы­кып­дык. Гошунда Сыла ибн Эшйем хем бар­ды. Гараңкы дүшенсоң, адамлар дүшледилер. Мен хем онуң эдйән ишлерине середейин, онуң ыбадат хакда айдян затларыны диңләйин дийип, оны ызарладым. Ол яссы намазыны ока­ды, соңра гышарды, бейлекилериң ята­ры­на гарашды. Гөзлер юмулды дийлен вагты ерин­ден турды. Голайдакы токая тарап гитди. Мен хем онуң ызына дүшдүм. Ол тәрет кыл­ды. Соң намаза башлады. Гөрсем, бир ёлбарс оңа якынлашып гелйәр. Мен горкуп бир ага­җа чыкдым. Сен ол оны ондан гачандыр өй­дәр­сиңми? Терсине, ол сеждә барды. Мен ёл­барс хәзир оны пара-пара эдер өйтдүм. Эмма ол оңа хич зат этмеди. Соң ол «эттехыйята»[1] отурды, салам беренсоң:

— Эй, йыртыҗы хайван! Рысгалыңы башга ерден гөзле! — дийди.

Ёлбарс арлап дашлашды. Хатда онуң сеси дага яңланып гитди. Эмма ол болса намаз ока­магыны довам этди. Ол даң атянча отурды. Эшйем хенизе ченли эшидилмедик дога-дилеглер билен Аллатагала хамду-сена айтды. Соң шейле дийди: «Эй, Аллам! Сениң мени от­дан горамагыңы ислейәрин. Мениң ялы ки­ши сенден җеннети ислемәге нәдип милт эдип билер?».

Соң гышарды, юмшак дүшекде ятан ялы болуп оянды. Мен болса эндам-җаным тит­рәп, зордан сәхере чыкдым. 

Биз душмана голайлашанымызда, серкерде: «Гошундан хич ким айрылмасын!» дийди. Сы­ла­ның гатыры йүки билен биле гидипди. Ол намаз окамага башлады. Оңа:

— Хеммелер биреййәм гитдилер, арадан көп вагт гечди — дийдилер.

Онда ол:

— Мени гүнүме гоюң, ики рекат намаз окайын — дийди.

  Олар:

— Серетсене, хеммелер гитди — дийдилер.

Онда ол ене:

— Ики рекат намаз окайын — дийди. Соң ол шейле дийип дилег этди: «Эй, Аллам! Се­ниң адың хорматына гатырымы йүки билен маңа ызына ибер!».

Бирденкә, яңкы гатыр гелип, онуң өңүнде дурды. Соң хачанда душман билен гаршы­ла­шан­соң, ол ве Хышам ибн Амыр икиси хү­җүм эдип, душман барыны гырдылар. Душма­ны йыкып гечдилер. Душман:

— Ики саны арап бизи дерби-дагын этди, эгер оларың гошуны билен сөвешсек нәхили болар? — дийдилер ве мусулманлара ислейән затларыны бердилер».

Соң Хышам ибн Амыр хакда онуң досты Абу Хурейра: «Ол өзүни ховпуң, ягны душ­ма­ның өңүне атды» дийдилер ве болуп гечен ва­ка­ны гүррүң бердилер. Онда Абу Хурейра:

— Ёк, терсине. Ол шу аяты гөз өңүнде тут­ды: «Ынсанлардан Алланың разычылыгыны гөз­ләп, өзлүгини сатанлар бар. Алла болса гул­ларына дийсең мерхеметлидир»[2] — дийди.

* * *

Абдырахман ибн Езит ибн Җабыр шейле диййәр: «Бизе Ресулалланың шейле сөзлери ге­лип етди: «Ымматымың ичинден Сыла ибн Эшйем атлы бир адам чыкар. Онуң шепагаты билен җеннете шунча, шунча киши гирер».

* * *

Хумейт ибн Хилал шейле диййәр: «Сыла ибн Эшйем Адавы шейле дийди: «Сувларың җошан махалы, Тири дерясының кенаряка оба­ларының биринде улаглы сапара чыкып гидип барярдым. Деряның гырасында иймәге хич зат тапман, гүнузын йөредим. Гаты аҗык­дым. Өңүмден бойны азык торбалы бир нас­раны чыкды. Оңа:

— Торбаңдакыны гой! — дийдим.

Ол гойды. Гөрсем, пейнир экен. Оңа:

— Ондан маңа бер — дийдим.

Онда ол:

— Боляр ал, йөне ичинде доңуз ягы бар — дийди.

Ол шейле диенсоң, мен оны ташладым. Соң ене бойны азык торбалы бирине габат гелдим. Оңа:

— Маңа иер ялы зат бер — дийдим.

Ол хем:

— Ине, шуны ал, мен оны шейле кын вагт үчин азык эдиндим. Эмма ондан бир зат ал­саң, маңа зыян бердигиң болар — дийди.

Мен хем оны ташладым. Мен ёлумы довам эдип, гидип барярдым. Бирденкә, ызымдан учян гушуң ганатының сеси ялы бир задың йыкылан сесини эшитдим. Гөрсем, бир ак мата парчасы, ичинде саралан бир зат. Атдан дүшдүм. Гөрсем, хениз хурма етишмедик па­сы­лында, тәзе хурмадан долы бир себет. Он­дан бираз ийдим. Мен шу чака ченли шейле леззетли зат ийип гөрмәндим. Бираз сув ич­дим. Соң галаныны дүйрләп атыма мүндүм. Шә­никлерини хем яныма алдым».

Равылардан Җерир ибн Хазым соң Авф ибн Делхемден шейле роваят эдйәр: «Ол кетен матасыны онуң аялының элинде Гурхан долангы ягдайда гөрдүм. Соң бу мата йитди. Огурландымы, учуп гитдими, нәме болды, хич ким билмейәр».

* * *

Магкыл ибн Есар шейле диййәр: «Амр ибн Абдылла Амбарыны (ягны Амыр ибн Абды­кай­сы) илкинҗи гезек гөрен махалым, оны Рахбех бени Селиме (я-да Дахие ибн Селиме) меңзетдим. Ол бир улагың үстүндеди. Шол махал зиммилерден[3] бирине зулум эдилйәрди. Ол деррев муны гойболсун этмеклерини айтды. Онуң сөзүни диңлемәнсоңлар:

— Валла, сиз Алланың динини ялана чы­кар­дыңыз. Бу гүн гөрүп дуркам, Алланың хе­мая­тына алан кишисине зулум эдилмез — дий­ди ве ол адамы халас этди.

Бу хадысадан соң, онуң өйүне бардым. Адам­лар ол хакда: «Амыр яг билен эт ий­ме­йәр, аяллара өйленмейәр, тени хич кимиң те­ни­не дегмейәр, ол: «Мен Ыбрайым пыгамбер ялы» диййәр» диердилер.

Мен янына баранымда, ол донуның аша­гын­дан элини чыкарып, саламлашды. Мен оңа: 

— Адамлар сениң эт билен яг иймейән­ди­ги­ңи, аяла өйленмейәндигиңи ве сениң: «Мен Ыбрайым пыгамбер ялы» диендигиңи айдяр­лар — дийдим.

Онда ол:

— Мениң эт иймейәндигими айдянлара гелсек, олар малларың дамагыны чаланларын­да шейле затлары эдйәрлер велин, нәмедиги бел­ли дәл. Мен эт иймек исләнимде, бир го­юн сатын алып, өзүм дамагыны чалярын. Яг иймейәндигиме дегишли айдан сөзлери бара­да айтсак, мен мусулман болмадыкларың мал­ла­рының ягыны иймейәрин, мусулманларың малларыныңкыны иййәрин. Аяллара өйленме­йән­дигим барада айтсам, аял дуранҗа бир не­бисдир. Ол мени еңип билер. «Мен Ыбрайым пыгамбер ялы» диен сөзүм барада айтсам, Ал­латагаланың мени пыгамберлер, сыддыклар, ше­хитлер ве салыхлар билен биле бир хатарда тутмагыны ислейәрин — дийди».

Ол бу меселеде[4] «Мен Ыбрайым пыгамбер ялы хакыкаты айдып, ковулмакдан горкмая­рын. Ягны Аллатагала табын болмак ве Ресу­лы­на меңземек аркалы догры ёла салнанлар ялы болмак ислейәрин» диймек ислейәр.

* * *

Билал ибн Сагт шейле диййәр: «Ырагың хә­кими Зыяда (я-да Ибн Амыра) Амыр ибн Аб­ды­кайсы шугуллап: «Бу ерде бир адам бар. Оңа: «Сен Ыбрайым пыгамберден хайырлы дәл» дийсең дымяр. Аяллардан хем узак дур­яр» дийди ве оны хезрети Османа хабар этди. Хезрети Осман хем ол барада: «Оны бир араба билен Шама сүргүн эт» дийди.

Хезрети Османың буйрук хаты геленсоң, Амыр ибн Абдыкайса хабар иберип, оны ча­гырт­ды. Ондан:

— «Хезрети Ыбрайым сенден хас хайырлы дәлдир» дийленде, дымян адам сенмиң? — дийип сорады.

Онда ол:

—Мениң дыммагым оңа хорматым үчин­дир. Ёгса, мен онуң аякларының тозы болуп, җен­нете гирмек исләрдим — дийди.

Хәким:

— Нәме үчин өйленмеги терк этдиң? — ди­йип сорады.

Онда ол:

— Мен олары диңе шуны билйәндигим үчин терк этдим. Аял алсаң, чаганың болмагы арзув эдилйәр. Чага дүнйә гелсе, дүнйә кал­быңы эелейәр. Шонуң үчин хем ялңызлыгы сайладым — дийди.

Соң хәким оны бир араба билен Шама сүр­гүн этди. Ол Шама геленсоң Мугавыя оңа өзи билен гатнашып дурмак үчин оңа Хадрада[5] бир өй берди. Оңа бир гырнак иберди ве хал-ягдайыны сорашды.

Амыр сәхер вагты ир билен чыкярды ве гырнак оны диңе яссыдан соң гөрүп бил­йәр­ди. Мугавыя оңа нахар иберйәрди, йөне ол оңа элини хем дегирмейәрди. Өз яны билен чөрек овунтыкларыны гетирип, оны сува эзип, ондан ийип-ичйәрди. Соң намаз окаяр­ды. Тә эртир намазының азаныны эшидйәнчә, тагат-ыбадат эдйәрди, соң даш чыкярды. Гыр­нак эртеси гүн ене оны гайталаянча, оны гө­рүп билмейәрди.

Мугавыя хезрети Османа онуң ягдайыны беян эдип бир хат язды. Осман хем җогап хатында: «Оны өзүне маслахатчы эдип, онуң ыгтыярына он саны гырнак билен он саны улаг бер!» дийип язды.

Хат геленсоң, Мугавыя оны чагырып, оңа:

— Мөминлериң эмири саңа он саны гыр­нак берилмегини эмр этмегими язды — дий­ди.

Онда ол:

— Онсузам мениң үстүмде менден рүстем гелйән бир шейтан бар. Он санысыны нәме эде­йин? — дийди.

Онда Мугавыя:

— Саңа он саны улаг хем бермегими эмр этди — дийди.

Онда ол:

— Мениң екеҗе гатырым бар, хакыкатдан хем, мен кыямат гүни ол екеҗе гатыра мү­нен­дигим себәпли, Аллатагаланың хасап сорама­гын­дан горкярын — дийип җогап берди.

Мугавыя:

— Маңа сени маслахатчым этмегими эмр этди — дийди.

Онда ол:

— Мениң муңа мәтәчлигим ёк — дийди».

* * *

Билал ибн Сагт Амырың шол гатырына Рум топракларында, достлары билен мүнйән­дигини ве мухаҗырларың хем оңа нобатла­шып мүнйәндигини гөрен бир адамдан хем роваят эдйәр.

* * *

Билал ибн Сагт ене шейле роваят эдйәр: «Амыр газавата гитмек үчин ёла чыкан ма­ха­лы өзүне дост гөзләрди. Өзи билен ылалашан достларыны тапса, олара: «Эй, достлар! Үч шерти берҗай этсеңиз, сизиң билен ёлдаш бо­ларын» диерди. Олар хем: «Ол шертлер нә­ме?» дийип сорардылар. Ол хем олара шейле диерди: «Сизиң хызматкәриңиз болҗак. Хыз­мат­да хич ким мениң билен җеделлешмесин; азанчы болҗак ве азанда хич ким мениң би­лен җеделлешмесин. Сизе гүйҗүмиң етдигиче хайыр-сахават этҗек» диерди.

Эгер оңа боляр дийселер, олара гошуларды. Кимдир бири онуң билен бу меселелериң би­ри барада җеделлешҗек болса, оларың янын­дан гидерди».

* * *

Амр ибн Мурре шейле диййәр: «Рабыг ибн Хусейм үмми велет[6] болан гырнагына:

— Бизе нахар бишир! Говы бишир! Себәби мениң говы достум бар, оны чагырмак исле­йә­рин — дийди.

Онда ол аял өйүни безеди. Мыхманың отур­җак ерини тайярлады ве говы нахар би­шир­ди. Соң оңа:

— Достуңы чагыр! — дийди.

Онда Рабыг гөрмекден галан бир себетчи көр гоңшусының янына гитди, онуң голундан тутуп, оны гетирди. Төре гечирди. Аялына:

— Биширен нахарыңы гетир — дийди.

Аял:

— Мен бу нахары бу адам үчин бишир­дим­ми? — дийип сорады.

Онда Рабыг:

— Саңа хайп болсун! Мен саңа хакыкаты айдыпдым. Бу мениң достум, мен оны сөй­йә­рин — дийди ве нахарың говы ерлерини алып, оңа хөдүрледи».

* * *

Хавт ибн Рафыг шейле диййәр: «Амр ибн Утба достларына оларың хызматкәри болмагы шерт эдерди. Ыссы гүнлериң биринде ол мал­ларыны отлатмага чыкды. Достларының бири онуң янына гелди. Гөрсе, уклап ятан Амрың үстүне бир булут сая саляр экен. Хачанда Амр туранда, досты оңа: «Саңа бушлуклар болсун, эй, Амр» дийди. Амр болса, дирикә муны хич киме айтмазлыгы үчин ондан әхт алды».

* * *

Суфян Сөври шейле диййәр: «Рабыг ибн Хусейм: «Асмандакылар ве ердәкилер Алла ис­легли ве ислегсиз сеҗде эдерлер»[7] аятыны окан махалы «Эй, Реббим! Бизи ислегли сеҗ­де эдйәнлерден эйле» дийди».

* * *

Амр ибн Мурра шейле диййәр: «Бир гезек Ресулалла сапарда вагты бир сес эшитди. Са­ха­баларына буйрук этди. Хеммеси дурдулар. Ресулалла йөреди ве дереде бир адамы гөрди. Гөрсе, ол эшиклерини чыкарып, гүнешиң аша­гында чагыл дашларының үстүнде ятыр. Өзи хем: «Гиҗе иң көп уклаян, гүндизи хем бош гечирйән!» дийип хиңленйәрди.

Пыгамбер онуң янына гелмәнкә, ол хиң­лен­месини кесди. Соң эшиклерини гейди ве Ресулалланың янына гелип салам берди. Пы­гамбер оңа:

— Мени гөрмедиңми? — дийип сорады.

Ол хем:

— Гөрдүм. Йөне ичимде бир зат барды. Ал­ла ичимдәкини дөкүп аркайынланянчам, тур­мак ислемедим — дийди.

Онда Ресулалла:

— Еди гат асманың сениң эдйән ишиң се­бәп­ли ачыландыгыны гөрдүм. Хакыкатдан хем, аршың эеси Аллатагала онуң билен пе­риш­делериниң янында өвүнйәр — дийди.

Соң пыгамберимиз сахабаларының янына барып:

— Ким бу адамы танаяр? — дийип сорады.

Еке өзүнден башга хич ким оны танамады. Онда Ресулалла:

— Ондан бир затлар өврениң. Себәби ол араңызда аз вагт галар — дийди.

Онда сахабалар оңа:

— Бизе дилег эт — дийдилер.

Ол хем:

— Эй, Аллам! Оларың азыкларыны таква эт! — дийди.

Сахабалар:

— Ене бираз артдыр — дийдилер.

Ол хем:

— Эй, Аллам, араларыны дүзелт — дийди.

* * *

Авн ибн Абдылла хабар берйәр: «Үмми Дердадан Абуд-Дерданың иң көп амалының нәмедиги соралды. Ол: «Пикирленмек» ди­йип, шейле гүррүң берди: «Бир гүн ол ер сүр­йән ики өкүзе серетди. Өкүзлериң бири эҗиз­ле­ди, эмма бейлекиси гуҗур-гайрат гөркезди. Онда Абуд-Дерда: «Мунда пикирленмәге се­бәп бардыр. Ишлерини айратынлыкда ерине етирдилер хем-де бир ере бирлешдилер. Бири эҗизләп говшан махалы, бейлекиси гуҗур-гай­рат гөркезди. Алланы ятламакда даянышма хем шейледир» дийди».

* * *

Суфян Сөври шейле диййәр: «Сүлейман Тей­ми шейле дийди: «Доганына дердини айд­ян — ики элиң бири-бирини ювушына меңзе­йән­дир».

* * *

Яхя ибн Абу Кесир шейле диййәр: «Ресул­алла шейле дилег эдер экен: «Эй, Аллам! Га­пыл кишиден, эрбет достдан, эзъет берйән янёл­дашдан йүз өврүп, саңа сыгынярын».

---