Mugallym

Hikmetler ummanyndan:

Mugaz ibn Jebel ylym öwrenmek we ony öwretmek barada: «Ylmy öwreniň. Ylmy öwrenmek ybadatdyr, ony öwretmek bolsa Taňrydan gorkmakdyr; ylmy okatmak tesbihdir (Taňryny taryplamakdyr), ylmy derňemek jyhatdyr (din üçin yhlas etmekdir), bilmeýän adama ylym öwretmek sadakadyr, oňa yhlas etmek gabyrda hemradyr, ýekelikde ýoldaşdyr, gaýga düşseň hem, şatlansaň hem sabyrlylykdyr, ýat ýurtlarda bolsaň ýakyn dostuňdyr we jennetiň ýoluny salgy beriji şamçyragdyr. Allatagala ylym bilen adamlaryň derejesini ýokary göterýär, olary dogry ýola gönükdirýär we ýagşy işleri etmeklige ündeýär. Alymlaryň işlerine perişdeler nazarlaryny salýarlar we ganatlary bilen olaryň aýyplarynyň üstüni ýapýarlar. Her bir zat, hat-da deňizdäki balyk hem, gury ýeriň wagşy haýwanlary hem, mör-möjekleri hem, asman hem, ondaky ýyldyzlar hem alymlaryň günälerini geçmegini Taňrydan soraýarlar». Çünki, ylym kalplardaky nadanlygy ýok ediji dirilikdir, göreçlere garaňkylygy ýagtaldyp görkezýän nurdyr, bedenleri ejizlikden halas edýän güýçdür. Bende ylym bilen ýagşyzadalaryň derejesine ýetýär. Ylym barada pikirlenmek sogaby boýunça orazanyň sogabyna barabardyr, ylmy öwretmeklik namazyň sogabyna deňdir. Ylym bilen ybadat edilýär, wada berilýär, Taňry taryplanylýar, takwalyga ýetilýär, garyndaşlyk gatnaşygy, halal-haram bilinýär. Ylym öňbaşçydyr, amal bolsa onuň yzyna düşüjidir. Ylym bagtyýarlyga eltýär we muşakgatly günleri aradan aýyrýar» diýdi.

Хасан Басры шейле гүррүң берйәр: «Пы­гам­бер алайхыссалам шейле дийди: «Эзиз ве Җелил Аллатагала айдяр: «Өзүмиң ыззатым­дан касам эдйәрин, бендәмде ики горкы би­лен ики рахатлыгы бир ерде җемләрин. Эгер дүнйәде менден аркайын болса, оны кыямат гү­ни горкузарын. Эгер дүнйәде менден горк­са, оны кыямат гүни рахатлыга говшурарын».

* * *

Кагп шейле диййәр: «Бир адамың етмиш пыгамбериңки ялы амалы болса-да, ол кыя­мат гүнүниң азабындан халас болмазлыкдан горкмалыдыр».

* * *

Хасан Басры шейле диййәр: «Сизден өң шейле адамлар яшап гечипди, олардан бири шу чагыл дашларың саны ялы хайыр-сахават этсе-де, кыямат гүнүниң элхенчлигинден ха­лас болмарын өйдүп горкарды».

* * *

Урва ибн Амыр шейле диййәр: «Кыямат гүни ынсанлара эден гүнәлери гөркезилер. Ол өз гүнәлериниң бирини гөренде: «Йөне мен сенден горкярдым» диер ве мундан соң онуң гүнәси гечилер». 

* * *

Хасан Басры шейле диййәр: «Пыгамбер алай­­хыссалам: «Бир адам эден гүнә иши се­бәп­ли җеннете гирер» дийди. Ондан: «Ол нә­хили?» дийлип соралды. Онда ол: «Эден гү­нәсини хич ядында чыкармаз, мыдама гөз өңүнде дурар. Нетиҗеде, онуң гүнәси гечилер ве җеннете гирер» дийди».

* * *

Абу Эйюп Энсары шейле диййәр: «Бир адам ягшы иш эдип, соң ол барада гүррүң эдер. Алланың янына гелйәнчә кичи гүнәлери хем эдер. Нетиҗеде, хеләк болмага якын­ла­шар. Шейле хем бир адам эрбет иш эдер. Ондан чекинер ве горкуп, ядындан чыкарман гезер. Нетиҗеде, Алланың янына гүнәлери гечилен ягдайда гелер».

* * *

Хасан Басры шейле диййәр: «Бир адам бир гүнә иш эдер, ол себәпли элмыдама гайгы-гус­салы болар. Ол гайгы-гуссасы зерарлы җеннете гирер».

Ибн Хазым хем бу барада шейле дийди: «Бир адам шейле бир эрбет иш эдер вели, эгер бир ягшы иш этсе-де, оңа бу эрбет ишден хас пейдалы болмазды. Шейле хем, ол шейле бир ягшы иш эдер вели, эгер онуң ерине бир эрбетлик этсе-де, онуң үчин эден бу ягшы ишинден зыянлы болмазды».

* * *

Абу Вайыл шейле диййәр: «Алла кыямат гүнүнде гулуның гүнәсини өртер, оны биаб­рай этмез. Оңа: «Билйәрмиң, билйәрмиң?» ди­ер. Ол хем: «Хава, хава» дийип җогап берер. Аллатагала хем: «Эгер сен гүнәңи билйән болсаң, сени багышладым» диер».

* * *

Саффан ибн Мухаррыз шейле диййәр: «Мен Абдылла ибн Омар билен гидип бар­ярдым. Онуң янына бир адам гелип: «Эй, Ибн Омар! Ресулалла гизлинлик хакда нәме диййәрди?» дийип сорады. Онда ол оңа: «Мен онуң шейле диендигини эшитдим: «Мөмин Реббине шейле бир голайлашар вели, Алла гүнәлериниң онуң үстүни өртер ве оңа онуң амал депдерини ятладар. Оңа гүнәлерини ык­рар этдирип: «Танаярмың, билйәрмиң?» ди­йип сорар. Ол хем: «Хава, Реббим билйәрин» диер. Ене ондан: «Билйәрмиң?» дийип сорар. Ол хем: «Хава, Реббим, билйәрин» диер. Соң хем оңа: «Мен гүнәлериңи сениң үчин өртдүм, бу гүн хем сениң гүнәлериңи гечйәрин» диер. Соң хем оңа ягшылыкларының нама депдери берлер. Капырлара болса шаятларың өңүнде йүзленер. Аллатагала бу барада шейле дийди: «Шаятлар хем: «Булар Реблери хакда ялан сөзлери тосланлар. Залымлара Алланың лаг­наты болсун!» диерлер»[1] дийди».

* * *

Абдылла ибн Мүбәрек шейле диййәр: «Ал­ла­тагаланың: «Олары улы горкы хем гайга ба­тырмаз»[2] аяты хакда Суфян Сөвриниң: «Улы горкы капырларың довзахың ичине зыңлан махалыдыр» диендигини эшитдим».

* * *

Хасан Басры Аллатагаланың: «Горкуп ве умыт эдип бизден дилег эдерлер ве бизе кө­ңүлден боюн эгиҗидирлер»[3] аяты барада: «Бу калпдакы ызыгидерли горкудыр» дийди.

* * *

Муҗахыт Эзиз ве Җелил Аллатагаланың: «Олар намазларында хушуг[4] ичинде болар­лар»[5] аяты хакда: «Бу хушуг намаз ичинде гы­мылдаман дурмакдыр» дийди.

* * *

Катада Эзиз ве Җелил Аллатагаланың мө­минлер барада: «Олар бош сөзден ве бош иш­ден даш дуруҗыдырлар»[6] аяты хакда: «Валла, олара Алланың батылдан совҗак буйруклары гелендир» дийди.

* * *

Шетдат ибн Эвс шейле диййәр: «Пыгамбер алайхыссалам: «Небсини пес тутуп, өлү­мин­ден соңы үчин алада эдйән киши данадыр. Неб­сини өзүниң хаю-хөвесине табын эден ве Аллатагала хакда батыл гүманлары болан киши эҗиздир».

* * *

Дамра ибн Хатып шейле диййәр: «Ресул­ал­ла шейле дийди: «Бу ымматдан алынҗак за­дың илкинҗиси аманат ве хушугдыр. Хатда бүтин дуркы билен Алладан горкян екеҗе адам хем гөрүп билмерсиң».

* * *

Муҗахыт Эзиз ве Җелил Алла Тебәрек ве Тагаланың: «Оларың йүзлериндәки аламат сеж­дәниң ызыдыр»[7] аяты хакда: «Бу аламат хушугдыр» дийди.

* * *

Хумейт Аграч хем Муҗахыдың ёкардакы аят­да агзалян аламатың хушуг ве песпәл­лик­дигини айдандыгыны роваят эдипдир.

* * *

Абу Езит Медени шейле диййәр: «Өңлер шейле дийилйәрди: «Бу ымматдан гөтерилҗек задың илкинҗиси хушугдыр»[8].

* * *

Абдылла ибн Месгут хер гезек Рабыг ибн Хусаймы гөрен махалы: «Песпәл ве мылайым адамлара бушлук бер»[9] аятыны окаярды. Себәби ол песпәл, мылайым ве дана адамды.

* * *

Хасан Басры шейле диййәр: «Валла, мен шейле адамлары гөрдүм, олар нахар иенле­рин­де сизиң дойшуңыз ялы доймаярдылар. Олар аз иердилер. Ишдәли, хөвесли ве эҗиз ягдайда нахардан эл чекердилер».

Ене Хасан Басры айдяр: «Оларың артыкмач эгин-эшиклери ёкды. Машгаласына нахар би­ширмеги табшырмазды. Ятанда-туранда ашак­ларына хич зат язмаздылар».

* * *

Абу Идрис Хавланы шейле диййәр: «Хич бир адам хушугдан хас говы боюн багыны дакынан дәлдир».

---