Mugallym

Hikmetler ummanyndan:

Ylym gulpdur, sorag onuň açarydyr.

Халыт ибн Умейр Адавы шейле диййәр: «Ут­ба ибн Газван хутба окады. Өңүрти Алла­та­гала хамду-сена этди, соң шейле дийди: «Дүн­йе малы өзүниң адамлардан айрылҗак­ды­гыны ыглан эдип, йүз өврендир. Ондан ди­ңе ичер ялы бирнәче дамҗа галандыр. Сиз он­дан эбеди өе гөчйәрсиңиз. Сиз өзүңиздәки иң хайырлы задыңыз билен гөчүң. Себәби би­зе: «Довзахың ичине зыңлан даш етмиш йыл­дан хем гирдаба етмез» дийилди. Валла, дов­зах гүнәкәрлер капырлар билен долдурылар? Бизе ене-де айдылды: «Җеннетиң гапылары­ның арасы кырк йыллык ёлдур. Эмма онда-да бу гапының өңүнде көпчүликден яңа хырын-дыкын болан бир гүн гелип етер». Мен өзүми Ресулалла билен бирликде, иймитлери диңе япрак болан ве бу себәпли овучларымыз га­ба­ран еди кишиниң единҗиси хөкмүнде гөр­йә­рин. Бир көйнегим барды, оны Сагт ибн Мә­лик билен бөлүшипдим. Ярысына мен, яры­сы­на хем ол доланды. Бу гүн болса биз боле­лин­лик ичинде яшаярыс. Мен өзүмиң өзүми улы хасаплап, Алланың янында болса кичи болмагымдан Аллатагала сыгынярын. Сиз мен­ден соң сынаг эдилерсиңиз».

* * *

Хасан Басры «Дүнйә дурмушы сизи алда­ма­сын. Сизи Алланың өңүнде азгын болан ал­да­масын»[1] аятыны окан махалы: «Муны ким айтды?» диерди, соң хем: «Аллатагала, себәби оны иң говы билйән олдур» диерди.

* * *

Хасан Басры ене-де шейле диййәр: «Өзү­ңи­зи гүймейән затлардан гораң. Себәби дүн­йә­ниң өзүне чекиҗи затлары көпдүр. Бир адам өзүне бир гүйменҗе гапысыны ачса, бу гапы хөкман оңа он саны башга гүйменҗе гапысы­ны ачар».

* * *

Рухейп шейле диййәр: «Ибн Омар бир эшек сатыпды. Оңа:

— Кәшге эшеги сатмадык болсадың — дий­дилер.

Ол хем:

— Ол бизе пейдалыды. Йөне, гайгы-алада­сы етикди. Мен калбымың бир зат билен ала­да­ланмагыны хош гөрмедим — дийди».

* * *

Суфян шейле диййәр: «Лукман хеким ог­лу­на шейле дийди: «Эй, оглум! Дүнйә чуң бир деңиз мысалыдыр. Онда көп адам гарк бо­лан­дыр. Ол ердәки гәмиң — Аллатагала болан ына­мың болсун. Долдуран йүкүң — Эзиз ве Җелил Алла иманың болсун. Гәминиң елкени — Алла бил багламагың болсун. Сени халас болҗак ягдайда гөрмейәрин, белки халас бо­ларсың».

* * *

Вехп ибн Мунеббех шейле диййәр: «Бир адам башга бириниң янына барды. Ол өрән гайгылы ве рухы пес ягдайдады.

Ондан:

— Саңа нәме боляр, нәме үчин гайгылы гө­рүнйәрсиң? — дийип сорады.

Онда ол:

— Пыланың ягдайы мени гең галдырды. Ол ыбадат эдип, бейик дереҗелере етипди. Соң хар­сыдүнйә болды — дийди.

Онда ол:

— Сен ёлдан дөнене гең галма-да, дос-дог­ры гидене гең гал! — дийип җогап берди».

* * *

Хасан Басры дүнйә үчин шейле диер экен: «Эй, хапыса! Сениң әхли бир агаҗың миве­син­ден ийип гөрдүк, эмма хеммесиниң миве­си аҗы экен».

* * *

Хасан Басрыдан эшидилипдир: «Алла диңе өз янында долы маныда әхмиетсиз болмагы ве гафлата дүшмеги үчин оңа көп мал-мүлк берер».

Хасан Басры ене айдяр: «Элиндәкини говы уланан киши хич зада мәтәч болмаз».

* * *

Суфян шейле диййәр: «Көнелер: «Сизиң үчин дүнйәде иң хайырлы зат дүнйәниң өзи билен сынаг эдилмегиңиздир. Дүнйә билен сы­наг эдилмегиңизиң иң хайырлысы элиңиз­ден гиден затдыр!» диердилер».

* * *

Сухейл ибн Хассан Келби шейле диййәр: «Пы­гамбер алайхыссалам шейле дийди: «Алым­ла­рың аякларының үстүнде дик дуруп билмеҗек йылманак дашы — тамакин­чи­лик­дир»[2].

* * *

Абуд-Дерда шейле диййәр: «Алланы ятла­мак­дан ве оңа элтйән затлардан башга дүнйә ве ондакы затлар мелгундыр. Диңе алым ве ылым өвренйән догры ёлдадыр. Галанлары болса эйләк-бейләк гезип йөрен ач-хор җан­дар­лар болуп, оларда хич хили хайыр ёкдур».

* * *

Убада ибн Самыт шейле диййәр: «Кыямат гүни дүнйә гетирилер ве дүнйәде Алланың ра­зы­чылыгы үчин үчин эдилен зат, ягны тагат-ыбадат ондан айрылар. Булардан галанлар дов­заха атылар».

* * *

Убей ибн Кагп шейле диййәр: «Адам ог­луның иййән затлары хошбой нәрселер ве дуз гошулып, тагамлы хем болса дүнйә мең­зе­йән­дир»[3].

* * *

Абдырахман ибн Авфың оглы Абу Селеме шейле диййәр: «Пыгамбер алайхыссалам айт­ды: «Шейтан шейле дийди: «Бай адам үч зат себәпли менден халас болуп билмез. 1.Мал-мүл­ки онуң үчин безәрин, бу оңа мал-мүл­кү­ни дегишли ерине бермегине пәсгел болар. 2.Мал-мүлки газанма ёлларыны аңсатлашды­ра­рын, ол хем оны нәхак ере сарп эдер. 3.Оңа байлыгы говы гөркезерин, ол хем оны нәхак ерден газанар».

 

* * *

Ибн Месгут шейле диййәр: «Шейтан адам оглуны хер хили ёл билен тутмакчы болар. Йө­не, ынсан ондан гачар. Шейтан мал-мүл­кү­ниң янында оңа япышар ве оны еңсесинден тутар».

* * *

Энес ибн Мәлик шейле диййәр: «Ресулалла айтды: «Хакыкатдан хем Аллатагала ахыретиң ниети үчин дүнйәни берер, эмма дүнйә ниети үчин ахырети хич бермез».

* * *

Абуд-Дерда шейле диййәр: «Эгер сиз маңа араңыздан бириниң сизиң иң такваңыздыгына ант ичсеңиз, мен хем онуң сизиң иң ха­йыр­лы­ңыздыгына ант ичейин».

* * *

Суфян Сөври шейле диййәр: «Ыбрайым Тей­ми айтды: «Сиз билен сахабаларың ара­сын­да нәхили тапавут бар?! Дүнйә олара бак­ды, эмма сахабалар ондан гачдылар. Сизден бол­са дүнйә йүз өвүрди, эмма сиз онуң ызын­да гезйәрсиңиз».

* * *

Салым ибн Абул-Җагт биринден шейле ро­ва­ят эдйәр: «Ресулалла айтды: «Маңа ер йү­зү­ниң ачарлары гетирилип, элиме берилди. Эм­ма сизиң пыгамбериңиз иң говы ёлы сайлап алды. Сиз хем дүнйә гирифтар болдуңыз. Онуң гатышык тагамларындан, сарысындан, гы­зылындан, яшылындан ве агындан иййәр­си­ңиз. Эмма ол шол бир затдыр. Леззет алмак үчин оны булашдырдыңыз».

---